Skupština Crne Gore ima ključnu ulogu u nadgledanju toka pristupnih pregovora sa Evropskom unijom i u procesu usklađivanja zakonodavstva sa pravom EU. Takođe, članom 15 Ustava Crne Gore („Sl. list Crne Gore“, br. 1/07, 38/13) propisano je da Skupština odlučuje o načinu pristupanja Crne Gore EU.
Uloga Skupštine u pristupnim pregovorima
Pregovori Crne Gore sa Evropskom unijom zvanično su započeti 29. juna 2012. godine. Kako je screening – analitički pregled i ocjena usklađenosti nacionalnog zakonodavstva sa pravnom tekovinom EU započeo u martu 2012. godine, Skupština je svoj doprinos evropskom putu Crne Gore dala kroz institucionalne promjene, usmjerene na jačanje parlamentarnog nadzora nad ovim procesom. Stoga, u maju 2012. godine, na četvrtoj sjednici prvog redovnog (proljećnjeg) zasijedanja Skupštine Crne Gore 24. saziva, usvojena je Odluka o izmjenama i dopunama Poslovnika Skupštine Crne Gore („Sl. list Crne Gore“, br. 025/12). Ovim aktom, umjesto ranijeg Odbora za međunarodne odnose i evropske integracije osnovana su dva odbora – Odbor za međunarodne odnose i iseljenike i Odbor za evropske integracije.
Odbor za evropske integracije je ključno skupštinsko tijelo u praćenju pregovora sa EU. U skladu sa Poslovnikom Skupštine Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 051/06, 066/06, „Sl. list Crne Gore“ br. 088/09, 080/10, 039/11, 025/12, 049/13, 032/14, 042/15, 052/17, 017/18), Odbor ima nadležnosti da: prati pregovore o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji, nadgleda i ocjenjuje tok pregovora i daje mišljenja i smjernice, u ime Skupštine, o pripremljenim pregovaračkim pozicijama, razmatra informacije o pregovaračkom procesu i razmatra i daje mišljenja o pitanjima koja se otvaraju tokom pregovora, kao i da razmatra i ocjenjuje djelovanje pregovaračkog tima.
U decembru 2013. godine, Skupština je donijela Rezoluciju o načinu, kvalitetu i dinamici procesa integracija Crne Gore u Evropsku uniju („Sl. list Crne Gore“, br. 1/2014), kojom je, između ostalog, bliže uređena nadležnost Odbora da razmatra nacrte pregovaračkih pozicija za različita poglavlja pravne tekovine. Shodno članu 12 alineji 3 Rezolucije, Odbor mišljenje o pregovaračkim pozicijama donosi većinom od ukupnog broja članova. Na negativno mišljenje o nacrtu pregovaračke pozicije Odbora, Vlada se izjašnjava u roku od osam dana. Najkasnije pet radnih dana nakon izjašnjenja Vlade, Odbor daje konačno mišljenje na predmetni nacrt pregovaračke pozicije. Odbor je do aprila 2018. godine razmotrio nacrte pregovaračkih pozicija za ukupno 30 poglavlja, od kojih je jednoglasno donio predlog za izmjenu njih sedam. Važno je naglasiti da su predložene izmjene nacrta pregovaračkih pozicija usvajane od strane predstavnika Vlade na samim sjednicama Odbora.
Kad je u pitanju uloga drugih skupštinskih odbora u parlamentarnom nadzoru procesa pristupanja, izmjenama Poslovnika iz 2012. godine su takođe proširene nadležnosti jednog broja odbora. Naime, sedam matičnih odbora (Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu, Odbor za ekonomiju, finansije i budžet, Odbor za ljudska prava i slobode, Odbor za rodnu ravnopravnost, Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje, Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport i Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje) su dobili nadležnost da prate i ocjenjuju usklađenost zakona Crne Gore sa pravnom tekovinom EU i da na osnovu izvještaja Vlade, prate i ocjenjuju primjenu zakona, posebno zakona iz kojih proizilaze obaveze usaglašene sa pravom Evropske unije. Za svaki predlog zakona koji se razmatra na sjednicama ovih odbora, sekretarijati pripremaju informativni pregled (briefing paper), koji sadrži ocjenu usklađenosti predloga zakona sa pravom EU, zasnovanu na pregledu tabele usklađenosti pripremljene od strane Vlade, kao i upoređivanjem sa drugim odgovarajućim informacijama i dokumentima nastalih u procesu pristupnih pregovora.
Takođe, predstavnici Službe Skupštine su učestvovali u svojstvu članova u svim radnim grupama za pripremu pregovora po pregovaračkim poglavljima, koje je formirala Vlada Crne Gore. Time je po prvi put parlament neke zemlje kandidata za članstvo aktivno učestvovao u fazi screening-a. Na ovaj način, službenici Skupštine stekli su detaljan uvid u cjelokupno pravo Evropske unije, po pregovaračkim poglavljima, sa kojim treba harmonizovati nacionalno zakonodavstvo, uključujući i informacije o novim i planiranim propisima Evropske unije, kao i kompletan pregled nivoa usklađenosti zakonodavstva Crne Gore sa primarnim i sekundarnim pravom EU. Stečena znanja i informacije veoma su dragocjeni i korisni u pružanju stručne podrške poslanicama i poslanicima u vršenju njihove zakonodavne i nadzorne uloge.
Saradnja Skupštine Crne Gore sa Evropskim parlamentom
Poslovnikom Skupštine uređuje se saradnja Skupštine sa parlamentima EU i Evropskim parlamentom.
Skupština Crne Gore i Evropski parlament redovno sarađuju putem Parlamentarnog odbora za stabilizaciju i pridruživanje (POSP), osnovanog nakon stupanja na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju 2010. godine. POSP čini po 14 poslanika Skupštine Crne Gore i Evropskog parlamenta, a po pravilu, sastaje se dva puta godišnje, naizmjenično u Briselu ili Strazburu i Podgorici. Do kraja 2017. godine je održano 14 sastanaka ovog tijela.
Pored toga, poslanici i zaposleni u Službi Skupštine učestvuju u aktivnostima koje se organizuju u sklopu programa podrške Evropskog parlamenta za zemlje Zapadnog Balkana i Tursku. U okviru tog programa, redovno se organizuju seminari i studijske posjete za poslanike i službenike, kao i poseban program stažiranja, putem kojeg svake godine dva službenika Skupštine imaju priliku da borave i rade u Evropskom parlamentu.
Takođe, delegacije skupštinskih odbora redovno učestvuju, u svojstvu posmatrača, na zajedničkim sastancima i konferencijama koje se organizuju u okviru predsjedavanja država članica Evropskoj uniji.
Istorijski pregled
U oktobru 2003. godine, Skupština Crne Gore je posebnom odlukom osnovala Odbor za evropske integracije, kao stalno radno tijelo zaduženo, između ostalog, za iniciranje usklađivanja zakonodavstva sa pravom EU.
Zatim je usvajanjem novog Poslovnika Skupštine Crne Gore 2006. godine, Odbor za evropske integracije preimenovan u Odbor za međunarodne odnose i evropske integracije, čime su proširene njegove nadležnosti i članstvo.
U martu 2008. godine, Skupština je donijela Odluku o osnivanju Nacionalnog savjeta za evropske integracije (NSEI) kao strateško-savjetodavnog tijela, s ciljem da doprinese boljoj koordinaciji i nadgledanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i praćenju budućih pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji.
Izmjenama Poslovnika Skupštine Crne Gore u maju 2012. godine, Odbor za međunarodne odnose i iseljenike podijeljen je na Odbor za međunarodne odnose i iseljenike i Odbor za evropske integracije. Istovremeno je ukinut Nacionalni savjet za evropske integracije.
Uporedo sa institucionalnim izmjenama, Skupština Crne Gore je kroz više političkih akata potvrđivala svoju posvećenost evropskom putu Crne Gore, a naročito u cilju praćenja sprovođenja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između EU i Crne Gore (SSP), potpisanog u oktobru 2007. godine. Deklaracijom o pridruživanju Evropskoj uniji („Sl. list RCG“, br. 36/2005), usvojenom u junu 2005. godine, Skupština je pozvala Vladu da „najmanje jednom u tri mjeseca dostavi Skupštini izvještaj o realizaciji aktivnosti i obaveza Crne Gore u vezi sa procesom stabilizacije i pridruživanja Evropskoj uniji“. Zatim, u cilju utvrđivanja modela redovnog izvještavanja o implementaciji SSP-a, Skupština je u decembru 2007. godine usvojila Rezoluciju o ispunjavanju obaveza Crne Gore u okviru Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanja („Sl. list Crne Gore“, br. 2/2008). Dalje, u oktobru 2008. godine, Skupština je donijela Rezoluciju o neophodnosti ubrzanja procesa integracije Crne Gore u evropske i evroatlantske strukture. („Sl. list Crne Gore“, br. 60/2008). Nakon izmjena Poslovnika Skupštine Crne Gore 2012. godine, a u cilju jasnijeg definisanja nadležnosti Odbora za evropske integracije, Skupština je u decembru 2013. godine usvojila Rezoluciju o načinu, kvalitetu i dinamici procesa integracija Crne Gore u Evropsku uniju („Sl. list Crne Gore“, br. 1/2014).
