Generalna direktorica Direktorata za izvršenje krivičnih sankcija u Ministarstvu pravde Nataša Radonjić je upoznala članove Odbora sa ključnim odredbama Predloga zakona navodeći da će se predloženim rješenjima stvoriti povoljniji ambijent za što veću primjenu alternativnih sankcija. Navela je da zakon treba izmijeniti zbog izmjene Zakona o izvršenju kazni zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti iz 2015. godine, kojim je definisana promjena nadležnosti za odlučivanje o uslovnom otpustu. Prateći dosadašnju praksu izvršenja kazne rada u javnom interesu i evropski standard u ovoj oblasti sa aspekta Evropskog probacionog pravila ukazala se potreba da se zakonom stvori mogućnost da sud u ranoj fazi zatraži mišljenje Direkcije za uslovnu slobodu o tome koliko je određeno lice, po procjeni svih rizika, podobno da uđe u sistem alternativnog kažnjavanja.
Posebno je naglasila da se broj sudskih odluka kojima su izrečene alternativne kazne tokom godina konstantno povećavao - od dvije u 2014. godini na 59 kazni u 2015, 207 u 2016, 212 u 2017. i 234 kazne rada u javnom interesu u 2018. godini. Sve ovo je rezultat zajedničkog rada Ministarstva pravde i sudova u pogledu stvaranja mogućnosti za izvršenje ove kazne. Od 27. decembra 2017. godine u primjeni je i alternativna sankcija utvrđena Zakonom o izvršenju kazni zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti – kazna zatvora koja se izdržava u prostorijama za stanovanje. Do sada je uspješno završeno 158 ovih kazni.
Na osnovu analize dostupnih podataka, izvršenje alternativne kazne bilo je neuspješno u manje od 5% slučajeva u kojima je alternativna kazna pretvorena u zatvorsku. Takodje, brojni su benefiti primjene ovog Zakona koji se generalno tiču socijalnog aspekta izvršenja alternativne kazne, pozitivnog subjektivnog osjećaja izvršilaca, kao i društveno korisnog rada.
Ukazala je na odličnu saradnju sa međunarodnim partnerima, prvenstveno Vladom Holandije koja dugi niz godina podržava određene bilateralne projekte u sistemu probacije. Zaključila je da postoji tijesna saradnja sa NVO sektorom koja će ove godine biti realizovana i kroz konkretne projekte.
Poslanici su jednoglasni u ocjeni da su alternativne sankcije dobro rješenje, jer lišenje slobode i boravak u zatvoru najčešće dovodi do stigmatiziranja i etiketiranja tih lica. Rehabilitacija lica koja borave u zatvoru se dešava nakon izdržavanja zatvorske kazne, a resocijalizacija i ponovno vraćanje u društvenu sredinu kod nas je otežana, jer lica koja su boravila u zatvoru nose teret stigme. S obzirom da se ljudi dijele na moralne i nemoralne, ne mora značiti da je u zatvoru nemoralna osoba, jer se određena krivična djela učine iz nehata. Mnoga lica u zatvor odu kao dobro profilisani ljudi i usled boravka u zatvoru iz njega izađu kao loše profilisane osobe. Posebno je važan rad u javnom interesu, jer se ta lica osjećaju korisnim i doprinose zajednici.
Pitanja članova Odbora odnosila su se na:
- uporedne statističke podatke o broju povratnika koji su kažnjeni alternativnom kaznom i broju lica lišenih slobode,
- važnost resocijalizacije i reintegracije izvršilaca kazne,
- odnos lica koja izvršavaju uslovnu osudu i kaznu rada u javnom interesu prema subjektima u kojima izvršavaju kaznu,
- efikasnost izvršenja alternativnih sankcija i
- mogućnost smanjenja zatvorske populacije i troškova zatvorskih ustanova primjenom alternativnih sankcija.
Član Odbora mr Mihailo Anđušić je istakao važnost kontrolne i nadzorne uloge Odbora za ljudska prava i slobode koji je u prethodnom periodu nizom aktivnosti, među kojima su i posjete ZIKS-u i pritvorskim jedinicama, pratio ostvarivanje prava lica lišenih slobode. Smatra da je Odbor doprinio unapređenju stanja u ovoj oblasti i da te aktivnosti treba nastaviti u narednom periodu kako bi se doprinijelo daljem poboljšanju stanja koje se prepoznaje i u izvještajima Evropske komisije.
U raspravi je učestvovao i Milan Radović, programski direktor NVO „Građanska alijansa“ koji smatra da i dalje treba raditi na povećanju broja alternativnih sankcija. Takođe, preporučio je da se poveća broj službenika probacione službe u Ministarstvu pravde i da se u cilju efikasnijeg i neposrednijeg bavljenja ovom problematikom otvore nove probacione kancelarije na sjeveru i jugu države.
Predstavnica predlagača zakona je izrazila zadovoljstvo interesovanjem članova Odbora za ovu problematiku. Saopštila je da se tek nakon tri godine može uraditi kvalitetnija analiza o primjeni alternativnih sankcija i njihovom uticaju na kratke zatvorske kazne do šest mjeseci. Cilj primjene alternativnih sankcija je da se doprinese smanjenju kapaciteta Zatvora za kratke kazne, što doprinosi budžetskim uštedama, uz napomenu da je njihova primjena posebno važna sa sociološkog aspekta kako ova lica ne bi imala prekid društvenog života. Jedna od prednosti alternativnog načina kažnjavanja ogleda se u manjoj potrebi resocijalizacije i reintegracije izvršilaca kazne u odnosu na lica koja su u zatvoru. Osoba koja izvršava uslovnu kaznu nije prinuđena da se socijalizuje u zatvorskoj sredini koja može biti izuzetno štetna po ličnost osuđenika. Kada je riječ o saradnji sa pravnim licima kod kojih se izvršava kazna rada u javnom interesu, saopštila je da su zaključeni sporazumi o saradnji sa svim opštinama, opštinskim preduzećima, bolnicama, zdravstvenim ustanovama i školama. Takođe, prošle godine je upućena inicijativa za saradnju sa NVO sektorom kako bi se omogućilo izvršenje uslovne kazne i u tim organizacijama.
U Ministarstvu pravde već godinu dana postoji mogućnost izvršenja kazne rada u javnom interesu, gdje određena lica izdržavaju kaznu radom u Arhivi. Postoje i tri primjera- Regionalni vodovod i lokalni vodovodi u Nikšiću i Danilovgradu gdje su uslovno otpuštena osuđena lica koja su kvalitetno radila nakon izvršenja kazne zaposlena. Na taj način se stvaraju pozitivne slike i primjeri o izvršiocima kazni. Prošle godine sud je dao uslovni otpust u 251 slučaju. Postoji zakonska mogućnost koja se ne primjenjuje u praksi da se kroz uslovni otpust odobri neka od posebnih obaveza. Pomenula je prošlogodišnju inicijativu i sastanak sa predsjednicima svih sudova i predsjednicom Vrhovnog suda radi razmatranja mogućnosti da se osuđenim licima koja se uslovno otpuste nametne neka posebna obaveza, kako bi Direkcija za uslovnu slobodu imala više prostora da se ta posebna obaveza prati, zajedno sa kvalitetom reintegracije i rehabilitacije osuđenika.
Najavila je da će ove godine otvoriti probacionu kancelariju u Bijelom Polju koja će doprinijeti decentralizovanom pristupu praćenja izvršenja alternativnih kazni. Podatak da je do 5% neuspješno izvršenih uslovnih kazni ne znači da nekom drugom osudom ista lica neće uredno izvršiti ovaj vid obaveze. Izjavila je da u našoj praksi postoji zastupljenost formalističkog pristupa u tumačenju da li je u pitanju penološki ili kriminološki povratnik. Obično se lice koje je ranije izdržavalo kaznu zatvora odmah posmatra kao penološki povratnik, što mu onemogućava da uđe u sistem alternativnog sankcionisanja. Ako je određeni pojedinac prethodno dobio zatvorsku kaznu to ne znači automatski da opet treba biti osuđen zatvorskom kaznom.
Odbor za ljudska prava i slobode je jednoglasno podržao Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o izvršenju uslovne osude i kazne rada u javnom interesu i predložio Skupštini da ga usvoji sa dva Amandmana Odbora sa kojima se saglasila predstavnica predlagača.
