Poslednjeg dana Studijske posjete Republici Sloveniji članovi Odbora za ljudska prava i slobode Momčilo Martinović i Mirsad Murić održali su sastanke sa Zaštitnikom ljudskih prava Republike Slovenije i Zagovornikom načela jednakosti.  

Na sastanku sa zaštitnikom ljudskih prava Petrom Svetina i njegovim zamjenicima Ivanom Šelihom i Kornelijom Marzel članovi Odbora za ljudska prava i slobode informisani su o nadležnostima Zaštitnika, njegovim ključnim aktivnostima, ulozi Nacionalnog preventivnog mehanizma i odnosu Ombudsmana prema Komsiji za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti i drugim radnim tijelima Državnog zbora.

Zaštitnik ljudskih prava Peter Svetina, čiji je šestogodišnji mandat počeo prije mjesec dana je saopštio da je crnogorska delagacija prva strana delegacija sa kojom se sastaje. Informisao je da po slovenačkom Zakonu Ombudsman može imati dva do četiri zamjenika, a trenutno ih je četiri. Tri su ključne djelatnosti Ombudsmana Republike Slovenije: djelovanje Nacionalnog preventivnog mehanizma, zagovaranje za djecu gdje Ombudsman postupa kao “glas djeteta” i promotivni i preventivni rad koji podrazumijeva i istraživanja. Od 1. januara 2019. godine, u skladu sa odredbama Zakona o Zaštitniku ljudskih prava, u okviru institucije Ombudsmana formirana je posebna jedinica- Centar za ljudska prava. Sistem posredovanja u kojem je Ombudsman “glas djece” unikatan je slovenački model djelovanja.  

Zaštitnik Svetina je ukratko predstavio djelovanje Ombudsmana kao Nacionalnog preventivnog mehanizma. U sprovođenju ovog djelovanja u Sloveniji se primjenjuje tzv. model Ombudsman plus, koji podrazumijeva intenzivnu saradnju sa nevladinim organizacijama koje se biraju na osnovu  javnog konkursa svake treće godine. Trenutno je angažovano devet nevladinih organizacija iz raznih oblasti, odnosno oko 40 pojedinaca različitih profesija koji sarađuju sa Nacionalnim preventivnim mehanizmom. U okviru Nacionalnog preventivnog mehanizma zaposlene su tri osobe koje sa predstavnicima nevladinog sektora formiraju grupe za posjete ustanovama zatvorenog tipa. Prve posjete NPM je realizovao 2008. godine.

Zamjenik Zaštitnika Ivan Šelih je detaljno predstavio rad Ombudsmana kao Nacionalnog preventivnog mehanizma navodeći da NPM razmatra pritužbe, ali djeluje i preventivno. Shodno Zakonu o dopunama Zakona o Zaštitniku ljudskih prava iz 2015. godine, u skladu sa međunarodnim preporukama, Nacionalni preventivni mehanizam je definisan kao unutrašnja organizaciona jedinica institucije Zaštitnika kojom rukovodi zamjenik Zaštitnika. Šelih je saopštio da poslednjih godina realizuju oko 80 obilazaka različitih ustanova na godišnjem nivou. Obilaze policijske stanice, domove za stare, zatvore, psihijatrijske ustanove. Na osnovu 81 obilaska u 2018. godini NPM je sačinio više od 400 preporuka.

Izvještaj Nacionalnog preventivnog mehanizma zajedno sa godišnjim opštim Izvještajem Zaštitnika dostavlja se predsjedniku Državnog zbora, predsjedniku Vlade i predsjedniku Republike Slovenije. Poslovnikom Državnog zbora Republike Slovenije utvrđeno je da Parlament razmatra godišnji izvještaj Zaštitnika na prvoj jesenjoj plenarnoj sjednici. O Izvješaju Zaštitnika se ne glasa, ali se pripremaju preporuke za rad Vlade u cilju poboljšanja stanja. Prethodno, Izvještaj Ombudsmana razmatra matična Komisija za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti, a i drugi odbori koji izraze interesovanje. Zanimljivo je da se na jednoj od sjednica Vlade oba izvještaja Ombudsmana razmatraju kao posebna tačka dnevnog reda. Na toj sjednici Vlade prisutan je i Ombudsman koji pojašnjava stavove i preporuke sadržane u izvještajima. Rasprava se završava Izvještajem odaziva Vlade koji sadrži pregled aktivnosti realizovanih na osnovu prethodnih izvještaja Ombudsmana, što se takođe razmatra na matičnom odboru. Ovaj izvještaj dostavlja se ne samo Državnom zboru, već i Državnom savjetu čiji odbori, takođe, razmatraju godišnji izvještaj. Izvještaj Državnog savjeta o izvještaju Ombudsmana upućuje se Državnom zboru. Zamjenik Zaštitnika je saopštio da su prošle godine prvi put dva izvještaja Zaštitnika razmotrena odvojeno u odborima i na plenumu, što je, po njihovoj ocjeni, dalo dodatnu važnost izvještaju NPM-a. Informisao je članove Odbora da rasprava o opštem, godišnjem izvještaju Zaštitnika na Komisiji za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti traje četiri do pet sati, a na plenumu šest do sedam sati. Na sjednici Komisije koja se tim povodom televizijski prenosi, prisutni su i predstavnici nadležnih državnih organa koji iznose svoje stavove o preporukama Ombudsmana.

Zamjenik Zaštitnika Šelih je saopštio da Ombudsman ima dobru saradnju sa ministarstvima, a posebno sa Ministarstvom pravde i Ministarstvom unutrašnjih poslova, dok je saradnja sa Ministarstvom zdravlja i Ministarstvom za socijalno staranje malo slabija. Ombudsman Republike Slovenije ima veoma dobru saradnju sa Zaštitnikom ljudskih prava i sloboda Crne Gore, a obje institucije su članovi Mreže NPM-a. Zamjenik Zaštitnika Šelih je učestvovao u pripremi metodologije rada NPM-a Crne Gore.

Zamjenica Zaštitnika Kornelija Marzel je govorila o Savjetu Ombudsmana koji je savjetodavno tijelo za promociju i zaštitu ljudskih prava, osnovnih sloboda i jačanje pravne sigurnosti, a djeluje na principu stručne autonomije. Njegovo uspostavljanje, zadaci i ciljevi definisani su Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o Zaštitniku ljudskih prava koji je stupio na snagu prošle godine. Izmjene Zakona prate njihovu namjeru da dobiju akreditacioni status “A” za šta je jedan od uslova bio je formiranje Savjeta. Saopštila je da će Savjet Zaštitnika, Centar za ljudska prava i Zaštitnik zajedno predstavljati nacionalnu instituciju za ljudska prava. Centar će biti zadužen za razne obuke i analize, a Savjet je konsultativno tijelo Ombudsmana. Sastoji se od predsjednika i 16 članova - šest je predstavnika državnih institucija, sedam članova su predstavnici nevladinog sektora i tri člana su predstavnici nauke. Zakonom je utvrđen način njihovog izbora, a 10 članova koji su iz nevladinog sektora i nauke biraju se na javnom konkursu, s tim što Ombudsman, mimo tog konkursa, može da imenuje jednog predstavnika nauke i dva predstavnika NVO. Pluralna zastupljenost predstavnika različitih NVO koje se bave pravima lica sa invaliditetom, starih lica, zaštitom životne sredine garantuje efikasnost saradnje između nauke i civilnog društva i doprinosi boljim nalazima Ombudsmana. Savjet omogućava kritičku raspravu o aktuelnim društvenim temama i ne bavi se pojedinačnim pritužbama. Mandat mu je vezan sa mandatom Ombudsmana, jer je to tijelo koje bira sam Ombudsman, a konkurs za nove članove Savjeta je u toku. Savjet je od prošle godine održao tri sjednice: na konstitutivnoj sjednici usvojen je Poslovnik o radu, na drugoj se razgovaralo o etici javne riječi, a na trećoj o pregledu poštovanja preporuka Ombudsmana u poslednjih šest godina.

Zamjenica Zaštitnika Marzel koja je zadužena za oblasti zapošljavanja, administrativne procedure, imovinsko-pravna pitanja, privredne javne službe, prostorno planiranje i stanovanje je saopštila da u ovim oblastima imaju 700-800 predmeta godišnje, od čega je u prošloj godini bio 21 predmet po sopstvenoj inicijativi. Na nivou godine, ukupno imaju oko 3000 inicijativa od čega je oko 100 predmeta pokrenuto po sopstvenoj inicijativi. Od ukupnog broja pritužbi u 15% utvrde kršenje ljudskih prava, što ocjenjuju visokim procentom ako se ima u vidu da je Ombudsman dodatni mehanizam za zaštitu ljudskih prava i sloboda, uz sudove i administrativne organe vlasti. Najčešća kršenja ljudskih prava odnose se na nepoštovanje načela dobre uprave. Pojasnila je da je Zakonom o upravnom postupku propisano da se rješenje mora donijeti u roku od mjesec dana, a u izuzetnim slučajevima najkasnije za dva mjeseca. U praksi, ove rokove najviše krši Ministarstvo za socijalno staranje. U Sloveniji po Uredbi o poslovanju uprave na svaki dopis mora se odgovoriti najkasnije u roku od 15 dana od njegovog prijema.

Poslanik Momčilo Martinović je saopštio da Odbor za ljudska prava i slobode tijesno sarađuje sa Zaštitnikom ljudskih prava i sloboda Crne Gore, kako kroz njegovo učešće na sjednicama Odbora, tako i na brojnim drugim aktivnostima, poput javnih tribina i posjeta različitim institucijama. Naveo je da Odbor, shodno Zakonu o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore, na predlog Zaštitnika, utvrđuje zahtjev za dodjelu budžetskih sredstava Zaštitniku i do sada je podržavao iznose predložene od strane Zaštitnika, ali institucija nije imala dovoljno sredstava za istraživanja i promotivne aktivnosti.

Poslanik Mirsad Murić je informisao da institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore svakim danom postaje sve vidljivija za građane koji joj se sve više obraćaju. Takođe, Zaštitnik organizuje Dane Zaštitnika širom Crne Gore, a prošle godine je boravio i u Rožajama kako bi građanima približio svoju nadležnost. Interesovalo ga je koliko Ombudsman Slovenije sarađuje sa Komisijom za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti kroz realizaciju zajedničkih projekata i obilaske ustanova zatvorenog tipa.

Zamjenik Zaštitnika je saopštio da saradnja Ombudsmana sa Komisijom za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti ne podrazumijeva samo razmatranje izvještaja Ombudsmana, već i saradnju u razmatranju peticija, što se odvija na formalnom i neformalnom nivou. Pojedinci svoje peticije šalju na više adresa i institucija, pa Komisija i Ombudsman razmjenjuju stavove. Povodom nekoliko aktuelnih peticija razmatraju mogućnost organizovanja zajedničke posjete njihovim podnosiocima. Saopštio je da je Ministarstvo pravde spona između Vlade Republike Slovenije i Ombudsmana jer prikuplja informacije neophodne za pripremu tzv. Odazivnog izvještaja Vlade na Izvještaj Zaštitnika.

Na pitanje o iznosu budžeta institucije Ombudsmana, zamjenica Zaštitnika Marzel je saopštila da je budžet za 2018. godinu iznosio 2.429.000 eura, ali do sada nijesu imali sredstava za istraživanja i promociju. Imaju 50 zaposlenih. Svoje aktivnosti finansiraju isključivo iz državnog budžeta. Redovno organizuju dane Ombudsmana izvan Ljubljane i jednom mjesečno obavezno posjećuju neku od opština.

Na sastanku sa zagovornikom načela jednakosti Mihom Lobnikom i njegovim savjetnicima Zdenkom Jagarinec i Samom Novakom članovi Odbora za ljudska prava i slobode su informisani o nadležnostima najmlađe nezavisne institucije za zaštitu od diskriminacije, ustanovljene 2016. godine. Zagovornik načela jednakosti je u obavezi da do 30. aprila tekuće godine dostavi Državnom zboru izvještaj o radu za prethodnu godinu. S obzirom da je institucija počela sa radom krajem 2016. godine, do sada je sačinjen Izvještaj o radu za 2017. godinu, a u toku je priprema Izvještaja za 2018. Radi ispunjavanja preporuka Evropske unije koja je kritikovala Sloveniju zbog nepoštovanja Direktive o jednakosti, ustanovljen je Zagovornik načela jednakosti, kao nezavisna institucija zadužena za sprovođenje sistemskih aktivnosti u oblasti zaštite od diskriminacije. Institucija trenutno ima 17 zaposlenih, a planira se povećanje na 28. Zagovornik načela jednakosti sprovodi nezavisna istraživanja o položaju osoba sa određenim ličnim svojstvima, kao što su pol, rasna ili etnička pripadnost, vjera ili uvjerenje, invaliditet, starost i seksualna orijentacija, kao i druga pitanja u vezi sa diskriminacijom osoba sa određenim ličnim svojstvima. Takođe, objavljuje nezavisne izvještaje i daje preporuke organima vlasti u cilju sprečavanja i otklanjanja diskriminacije. Preduzima mjere na sistemskom nivou radi podizanja svijesti javnosti o zabrani diskriminacije, pruža podršku diskriminisanim licima u ostvarivanju prava u odnosu na zaštitu od diskriminacije u vidu savjetovanja, kao i pravnu pomoć klijentima u upravnim i sudskim postupcima koji se odnose na diskriminaciju. Zagovornik načela jednakosti je institucija koja odlučuje po pritužbama za zaštitu od diskriminacije. S obzirom da s jedne strane pružaju pomoć diskriminisanim licima, a sa druge strane, odlučuju po pritužbama, u instituciji vode računa da isti službenik ne vodi postupak po pritužbi ukoliko pruža pomoć tom licu. Postupak pred Zagovornikom je upravni postupak koji se završava administrativnim nalazom.

Zagovornik načela jednakosti Miha Lobnik je predstavio poslanicima nekoliko interesantnih praktičnih primjera u kojima je postupao. Takođe, informisao je o ključnim odredbama Zakona o zabrani diskriminacije. Iako su Zaštitnik ljudskih prava i Zagovornik načela jednakosti komplementarne institucije, zagovornik načela jednakosti Miha Lobnik je naglasio da je razlika u tome što je Ombudsman ograničen na kršenje ljudskih prava od strane države prema pojedincu, dok Zagovornik ima mandat i za ispitivanje postupanja privatnog sektora prema pojedincu. Značajnu pažnju poklanjaju istraživanjima i pripremi edukativnih materijala razumljivih za sve građana, sa čime su upoznali i članove Odbora za ljudska prava i slobode. Uključeni su u Mrežu tijela za jednakost (EQUINET). Istakao je da su u početku imali problema zbog nedostatka budžetskih sredstava i nerazumijevanja važnosti njihove Institucije od Vlade i Ministarstva finansija, ali nakon kvalitetnog Izvještaja o radu za 2017. godinu stanje se poboljšalo. Za 2017. bilo im je opredijeljeno samo 200.000 eura, a ove godine 1.100.000 eura. Institucija sprovodi svoje aktivnosti i na terenu, širom Slovenije.

Poslanik Momčilo Martinović je informisao da Crna Gora ovakvu instituciju ima u okviru institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda CG gdje djeluje zamjenik Zaštitnika zadužen za oblast zaštite od diskriminacije. Interesovalo ga je u kojoj oblasti je najprisutnija diskriminacija, koliko je Zagovornik načela jednakosti imao slučajeva diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije, kakav je položaj romske populacije i lica sa invaliditetom i da li je prisutna njihova diskriminacija.

Poslanika Mirsada Murića je interesovalo da li se nadležnosti Ombudsmana i Zagovornika načela jednakosti preklapaju, da li je bilo prijavljenih slučajeva seksualnog nasilja nad djecom od strane njihovih vršnjaka ili nastavnika i da li Zagovornik dobija pritužbe od lica sa invaliditetom koje se tiču obezbjeđivanja pristupačnosti objekata.

Zagovornik načela jednakosti je saopštio da sadašnju statistiku ne može smatrati reprezentativnom, jer im nijesu prijavljeni svi slučajevi diskriminacije, ali je po podacima koje posjeduju diskrimininacija po rodu/polu prisutna 12%, po invaliditetu 14%, a područja u kojima se najčešće dešava diskriminacija su zapošljavanje, pravosuđe, policija, socijalni rad i zdravlje.

Kako je zagovornik načela jednakosti ranije bio samo službenik u okviru Ministarstva za socijalno staranje, nakon ustanovljavanja nezavisne institucije preuzeli su i oko 300 neriješenih predmeta po kojima su postupanje završili krajem prošle godine. Kada je riječ o pravima LGBT osoba, saopštio je da imaju Zakon o istopolnim zajednicama po kojem partneri u istopolnoj zajednici imaju ista prava kao bračni partneri, osim prava na usvajanje djece. U Sloveniji je oko 100 porodica istopolnih partnera.

Položaj romske populacije u Sloveniji predstavlja veliki problem, jer zakonima nijesu postigli sve što se očekivalo. Romi koji žive blizu granice sa Mađarskom su veoma dobro integrisani, za razliku od Roma na jugu. Shodno odredbama Zakona o Romima razlikuju autohotone i neautohtone Rome, a posebna prava garantuju se samo autohtonim, što je kritikovano od strane međunarodnih organizacija. Kada je riječ o licima sa invaliditetom, Lobnik je naglasio da imaju razvijenu mrežu organizacija lica sa invaliditetom. Saopštio je da Slovenija nije najbolje ispoštovala Konvenciju UN o pravima lica sa invaliditetom, posebno kad je riječ o finansiranju nevladinih organizacija lica sa invaliditetom. I dalje ima objekata koji nijesu prilagođeni ovim licima. Nijesu imali pritužbi za seksualno nasilje nad djecom.

Kada je riječ o odnosu prema instituciji Ombudsmana, suočavaju se sa određenim izazovima po pitanju preklapanja nadležnosti, ali to zajednički rješavaju. Istakao je da je u praksi veći broj država u kojima su institucije Ombudsmana i tijela za jednakost odvojene. Sada obje institucije sistemski prate pojavu diskriminacije i daju preporuke, a za postupanje u konkretnim slučajevima, odnosno individualnim pritužbama u ovoj oblasti, nadležan je Zagovornik načela jednakosti. Zagovornik Miha Lobnik je podsjetio i na Preporuku ECRI-ja o standardima za tijela za ravnopravnost iz juna 2018. godine koja se odnosi na obezbjeđivanje nezavisnosti i unapređenje efikasnosti nacionalnih tijela za ravnopravnost.

Članovi Odbora za ljudska prava i slobode su izrazili zadovoljstvo korisnim informacijama koje su dobili od Zagovornika načela jednakosti.

Sastancima je prisustvovala je Stanica Popović, I savjetnik u Ambasadi Crne Gore u Republici Sloveniji. 

Studijska posjeta Odbora za ljudska prava i slobode Skupštine Crne Gore Komisiji za peticije, ljudska prava i jednake mogućnosti Državnog zbora i drugim relevantnim institucijama koje se bave ljudskim pravima i pravima nacionalnih manjina Republike Slovenije ocijenjena je veoma uspješnom, a razmjena iskustava, dobrih praksi, konstruktivni razgovori i uspostavljeni kontakti, članovima Odbora za ljudska prava i slobode biće veoma korisni u budućem radu.