Odbor za ljudska prava i slobode je na 44. sjednici, razmotrio Izvještaj o radu Kancelarije zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu za 2018. godinu.

Zastupnica Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava Valentina Pavličić je saopštila da je Vlada Crne Gore u maju 2019. usvojila ovaj Izvještaj koji predstavlja prikaz stručnog rada Kancelarije zastupnika koji je posljednjih godina upodobljen reformi Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, a u njemu su prikazani i predmeti koje su imali u radu. Ocijenila je važnim da isti dostavi Odboru za ljudska prava i slobode Skupštine Crne Gore i da o istom izvijesti poslanike.

Osnovna uloga zastupnika je odbrana države pred Evropskim sudom za ljudska prava, ali ne odbrana kakvu vrši Zaštitnik imovinsko-pravnih interesa pred nacionalnim sudovima, već odbrana pravnih standarda države. U posljednje četiri godine broj predmeta protiv Crne Gore pred Evropskim sudom je povećan, ali ne zbog velikog broja kršenja ljudskih prava, već zbog svijesti građana Crne Gore koja je na visokom nivou i povjerenja u rad ove međunarodne institucije. Poređenja radi, u 2015. podneseno je 129 predstavki, u 2016. godini 165, u 2017. godini 138 i u 2018. godini 318 predstavki protiv Crne Gore. Važno je istaći da je 2015. pred Evropskim sudom za ljudska prava dokazano da je ustavna žalba djelotvorno pravno sredstvo za zaštitu prava građana Crne Gore, pa su svi građani koji su imali intenciju da podnose predstavku Evropskom sudu prethodno morali da iskoriste ustavnu žalbu. Međutim, građani se i dalje nakon podnijetih ustavnih žalbi obraćaju Evropskom sudu.

 Od 398 predstavki koje su imali u radu u 2018. godini, najviše njih se odnosilo na povredu člana 6 Evropske konvencije o ljudskim pravima kojim je garantovano pravo na pravično suđenje. Prepoznatljiv je i broj predstavki koje osim prava na pravično suđenje imaju povredu prava imovine, odnosno člana 1 Protokola 1. Kada Evropski sud ustanovi povredu prava na imovinu, dodjeljuje se i naknada materijalne štete.

U 2018. godini, Evropski sud je u odnosu na Crnu Goru donio 13 presuda, od čega je u 11 utvrdio povredu određenog ljudskog prava. Zastupnica se osvrnula na pojedine presude koje će ostaviti traga u pravnom sistemu Crne Gore, među kojima su „KIPS i Drekalović protiv Crne Gore“  u kojoj je Evropski sud utvrdio povredu prava na pravično suđenje privrednog društva i njegovog vlasnika. To pravo je onda inkorporirao sa povredom prava na djelotvorni pravni lijek u upravnom postupku i sa povredom prava na imovinu. U vezi sa ovim predmetom i presudom koja je postala pravosnažna u junu 2019. godine, Evropski sud je utvrdio pravično zadovoljenje koje je Vlada Crne Gore isplatila u zakonskom roku. Međutim, kada je Sud utvrdio povredu prava na imovinu, odložio je donošenje takve odluke i ostavio državi da se nagodi sa podnosiocem predstavke, ali i pored velikog napora Vlade Crne Gore i Zastupnika da se nađe zajedničko rješenje sa podnosiocem ove predstavke oko pravičnog zadovoljenja, nije postignut dogovor, pa je podnosilac predstavke tražio da odluku o tome donese Evropski sud. Jedna od značajnih presuda je „Milićević protiv Crne Gore“ u kojoj je utvrđeno da su državni organi odgovorni za hospitalizaciju i status mentalno oboljelih lica.

Kada su u pitanju odluke koje donosi Evropski sud za ljudska prava, u 2018. godini bilo ih je osam u odnosu na Crnu Goru. Iako je Sud pozvao Vladu da se izjasni i Vlada dala svoje argumente za odbranu, Sud u naknadnoj fazi ima pravo da određenu predstavku proglasi neprihvatljivom.

U posljednje tri godine  Evropski sud je promijenio svoju praksu u pogledu načina odlučivanja, pa su sada sve države ušle u takozvani „WECL sistem odlučivanja“. Ovaj sistem podrazumijeva da više nije potrebno da bude donijeta presuda prema državi Crnoj Gori koja se smatra „dobro ustanovljenom sudskom praksom“, već se kao „WECL“ praksa u odnosu na Crnu Goru mogu uzeti i presude protiv drugih država gdje je određeno pitanje već razmotreno od strane Evropskog suda.

U pogledu dužine trajanja postupka Crna Gora nije ništa drugačija od ostalih država, dok Italija prednjači u dužini trajanja postupka. U posljednjih nekoliko godina u crnogorskom pravosuđu ostvaren je napredak, jer je veliki broj starih predmeta završen. Međutim, završavajući te predmeta strankama je data mogućnost da se žale zbog dužine trajanja postupaka koji su pred crnogorskim sudovima započeti 1990-ih godina. U nekim predmetima pred Evropskim sudom za ljudska prava, odmah se prihvata prijateljsko poravnanje što je i obaveza Crne Gore koja je potpisala sve deklaracije od Brajtona do Kopenhagena kojima se obavezala da se neće upuštati u proces merituma ako se na početku utvrdi da su svi argumenti koje podnosilac predstavke navodi ispravni i tačni i ukoliko država nema osnov za odbacivanje takve predstavke. U Odluci „Ivanović i Daily Press protiv Crne Gore“ Evropski sud je stao na stanovište crnogorskih sudova kada je u pitanju povreda prava na  slobodu izražavanja, kao i u Odlukama „Bulatović protiv Crne Gore“ i „Bakić protiv Crne Gore“ gdje je Sud stao na stranu države.

Zastupnica Pavličić je naglasila da obaveze države nastupaju kada Evropski sud donese presudu, odnosno odluku. Ukoliko presuda nije ispoštovana, obavještava se Komitet ministara koji razmatra predmete koji se nalaze pod posebno pojačanim nadzorom. U ovom trenutku Crna Gora nema nijedan predmet pod pojačanim nadzorom pred Komitetom ministara i na svim sastancima Komiteta ministara ističe se da je Crna Gora primjer države koja poštuje demokratske standarde koje je Evropski sud utvrdio. Kada je u pitanju izvršavanje presuda Evropskog suda za ljudska prava, Crna Gora je na visokoj poziciji, jer detaljno poštuje naloge Evropskog suda koji se odnose kako na opšte, tako i na posebne mjere.     U vezi sa materijalnim aspektom izvršenja presuda u kojima je utvrđena povreda i odluka Evropskog suda, donijetih po prijateljskim poravnanjima u kojima je dosuđena pravična naknada u 2018. godini,  iz Budžeta Crne Gore isplaćeno je svega 114.000 eura, dok je u prethodnoj godini bilo oko 300.000 eura. Najavila je da će Crna Gora, na inicijativu Savjeta Evrope, 18. oktobra 2019. godine biti domaćin Konferencije na kojoj će ugostiti ministre pravde i unutrašnjih poslova država regiona.

Uloga zastupnika je da sve organe koji su učestvovali u određenom predmetu na nacionalnom nivou upozna sa onim što je preporučeno od strane Evropskog suda. U tom smislu Kancelarija zastupnika je u saradnji sa sudijama Vrhovnog suda pripremila Priručnik o izvršenju presuda Evropskog suda koji je preveden na engleski jezik i prezentovan Evropskom sudu koji ga je ocijenio veoma kvalitetnim.

U okviru Izvještaja o radu za 2018. godinu zastupnica je dala određene preporuke koje je Vlada usvojila u svojim Zaključcima. Preporučeno je da se nastavi sa realizacijom posebnog programa edukacije o standardima Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve zaposlene koji obavljaju poslove visokog rukovodnog kadra u organima državne uprave i ovlašćena službena lica koja vode upravni postupak i donose rješenja, čije odluke mogu biti predmet sudskog postupka pred Upravnim sudom Crne Gore, kako bi se preduprijedilo kršenje prava na „suđenje u razumnom roku“ u upravnom postupku i time postigao krajnji cilj- sticanje osnovnih znanja i vještina koje su potrebne državnim službenicima za vođenje i odlučivanje u upravnim postupcima. Vrhovnom državnom tužilaštvu Crne Gore preporučeno je da u okviru svoje nadležnosti posebnu pažnju usmjeri izvršavanju presuda Evropskog suda za ljudska prava u kojima je utvrđena povreda člana 2 (pravo na život) i člana 3 (zabrana mučenja) Konvencije, s obzirom na obavezu državnog tužilaštva da po službenoj dužnosti po pravosnažnosti donijete presude Evropskog suda za ljudska prava sprovede efikasnu istragu i preduzme sve neophodne korake kako bi se istraga okončala.

Zamjenica koja obavlja funkciju Zaštitnika/ce ljudskih prava i sloboda Crne Gore Zdenka Perović je saopštila da je institucija Zaštitnika mehanizam koji može preventivno da djeluje i doprinese da država uštedi na postupcima pred Evropskim sudom za ljudska prava. Značajan dio predstavki podnesenih Evropskom sudu bio je predmet razmatranja u instituciji Zaštitnika koja je dala svoja mišljenja sa preporukama. Skrenula je pažnju državnim organima na važnost argumenata datih u mišljenju i preporukama Zaštitnika, navodeći da ne treba polemisati sa ličnostima koje su uputile preporuke. Bolje bi bilo da sve završi zajedničkim snagama u Crnoj Gori kako bi naši građani najbrže mogli ostvariti svoja prava.

Koordinator Programa ljudskih prava i pravde u NVO „Građanska alijansa“ Zoran Vujičić je saopštio da su presude Evropskog suda za ljudska prava korisne za Crnu Goru. Lošim radom pojedinaca u državnim organima Crne Gore stvaraju se određeni propusti koje na kraju plaćaju građani Crne Gore,  zbog čega se službenici moraju kontinuirano edukovati. Upitao je da li zastupnica ima indeks broja predstavki iz Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava prema broju stanovnika. Mišljenja je da će predmet „Martinović protiv Crne Gore“ i video snimci koji budu prikazani pred Velikim vijećem narušiti sliku o Crnoj Gori. Smatra da sudske odluke u Crnoj Gori još uvijek nijesu dovoljno usklađene sa praksom Evropskog suda za ljudska prava, a naročito obrazloženja presuda. Upitao je i da li zastupnica sugeriše sudijama da što više koriste praksu Evropskog suda za ljudska prava i da li ima informaciju da pojedine presude koje se oslanjaju na praksu Evropskog suda za ljudska prava na višim sudskim instancama budu ukinute? Interesovalo ga je da li zastupnica dijeli bojazan da će Ustavni sud izgubiti djelotvornost pravnog lijeka ukoliko se nešto ne promijeni.

Poslanik dr Suad Numanović smatra da je Kancelarija zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava doprinijela povećanju svijesti građana koji se sve češće obraćaju Evropskom sudu. Važnim cijeni ispunjavanje datih preporuka, posebno onih koje se tiču edukacije donosilaca odluka što će doprinijeti prevenciji mogućih kršenja ljudskih prava. Ohrabruje i informacija o smanjenju broja neriješenih predmeta pred crnogorskim sudovima, kao i smanjenje trajanja postupka. Zaključio je da u saradnji Ustavnog suda Crne Gore, Zaštitnika ljudksih prava i sloboda Crne Gore i svih nadležnih državnih organa treba unapređivati stanje u ovoj oblasti.

Poslanica dr Ljiljana Đurašković je upitala da li je bilo slučajeva pritužbi na rad Vrhovnog državnog tužioca i Specijalnog državnog tužioca i koliko.

Poslanika Mirsada Murića je interesovalo koliko je zaposlenih u Kancelariji zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava i da li je taj broj dovoljan za kvalitetan i obiman rad.

Predsjednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković je upitao kakva je ocjena zastupnika o radu našeg pravosudnog sistema. S obzirom da je broj predstavki protiv Crne Gore pred Evropskim sudom u 2018. godini povećan za 130% u odnosu na 2017, upitao je da li je to rast zbog nepovjerenja u naš pravosudni sistem, nezadovoljstvo izrečenim presudama ili su u pitanju drugi razlozi.

Zastupnica Valentina Pavličić je saopštila da je od 318 predstavki protiv Crne Gore preko 200 odbačeno u prethodnoj fazi odlučivanja. Po broju predstavki po glavi stanovnika, odnosno indeksu koji za Crnu Goru iznosi 5,11, naša država se nalazi poslije Turske i Azerbejdžana, ali je još jednom naglasila da se najveći broj podnijetih predstavki, preko 80% odbaci u prethodnoj fazi ispitivanja. Saopštila je da je Ustavni sud Crne Gore zatrpan velikim brojem ustavnim žalbi i da će Evropski sud odlučiti da li se one rješavaju dovoljno brzo da bi nečije pravo bilo zaštićeno. U Hrvatskoj je ustavna žalba izgubila djelotvornost, nakon čega su se građani direktno obraćali Evropskom sudu. Žao joj je kad se mišljenja Ombudsmana koja su izuzetna i sadrže preporuke ne ispoštuju od strane nadležnih organa. Predmet „Martinović protiv Crne Gore“ je komuniciran državi koja je ozbiljno dala svoje opservacije, a i Ustavni sud je utvrdio povredu prava u tom  predmetu. Raste broj slučajeva u kojima se crnogorske sudije pozivaju na praksu Evropskog suda za ljudska prava. U Kancelariji zastupnika pored Zastupnika, radi jedan ovlašćeni prevodilac, dva savjetnika zastupnika koji moraju ispunjavati uslove kao sudije i od nedavno radi jedan savjetnik II. Ukoliko se poveća broj predstavki koje budu komunicirane i za koje moraju da pipreme odgovore u roku od 12 sedmica, zahtijevaće izmjenu Akta o sistematizaciji. Skoro svakog mjeseca se organizuje jedna ili dvije radionice i obuke za crnogorske sudije. Na inicijativu Kancelarije zastupnika i Savjeta Evrope prošle godine je počeo dijalog između Vrhovnog i Ustavnog suda Crne Gore koji je „mali sud za ljudska prava u nacionalnim okvirima“.   Predstavke na rad Vrhovnog i Specijalnog državnog tužilaštva ne podnose se Evropskom sudu za ljudska prava, ali je bilo pritužbi na neefikasnost istraga, o čemu će Sud odlučivati. Zastupnica je zaključila da je naš normativni okvir dobar, ali je pitanje da li se primjenjuje u skladu sa evropskim standardima.

Odlučeno je da Odbor sačini Izvještaj o razmatranju Izvještaja o radu Kancelarije zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu za 2018. godinu sa Zaključkom i isti dostavi Kolegijumu predsjednika Skupštine, na upoznavanje i nadležnim institucijama, na realizaciju.

Povodom Pisma direktora Vestminsterske fondacije za demokratiju za Zapadni Balkan Emila Atanasovskog i programskog menadžera Ivana Radojevića upućenog predsjedniku Odbora za ljudska prava i slobode i predsjednici Odbora za rodnu ravnopravnost Skupštine Crne Gore kojim zahtijevaju da se nominuje član i zamjenik člana u odboru Mreže odbora za ljudska prava i rodnu ravnopravnost na Zapadnom Balkanu (HUGEN), koja će biti neformalno uspostavljena tokom Regionalne konferencije u Podgorici 7. i 8. oktobra 2019. godine, jednoglasno je odlučeno da se za zamjenika člana u odboru Mreže predloži poslanik Momčilo Martinović, član Odbora za ljudska prava i slobode.

Odbor je usvojio tri Informacije o aktivnostima predsjednika i članova Odbora za ljudska prava i slobode, realizovanim u septembru 2019. godine i to:

• Informaciju sa Sastanka predsjednika Odbora za ljudska prava i slobode dr Halila Dukovića sa koizvjestiocima Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope za Crnu Goru, Ionut-Marian Stroem i Anne Mulderom, održanog u Podgorici 12. septembra 2019. godine;
• Informaciju sa Sastanka predsjednika Odbora za ljudska prava i slobode dr Halila Dukovića sa programskim menadžerom Vestminsterske fondacije za demokratiju Ivanom Radojevićem, održanog u Podgorici 19. septembra 2019. godine i
• Informaciju o učešću članice Odbora za ljudska prava i slobode mr Branke Tanasijević na Konferenciji „Porodično i partnersko nasilje nad ženama s invaliditetom u Crnoj Gori“, održanoj u Podgorici 24. septembra 2019. godine.

U okviru Tekućih pitanja, predsjednik Odbora dr Halil Duković je informisao članove Odbora da je Međunarodna radionica na temu „Saradnja evropskih parlamentaraca u borbi protiv trgovine ljudima u zemljama Zapadnog Balkana“, koja je bila planirana za 9/10. oktobar 2019. odložena za prvi kvartal 2020. godine.

Takođe, na predlog člana Odbora Mirsada Murića odlučeno je da Odbor za ljudska prava i slobode do kraja godine posjeti Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju u Rožajama.