Na početku sjednice članovi Odbora i ostali učesnici su minutom ćutanja odali počast žrtvama zločina u Srebrenici koji se dogodio prije 22 godine, uz želju da se sličan događaj nikad ne ponovi.

Uvodno obrazloženje Strategije za socijalnu inkluziju Roma i Egipćana dao je v.d. sekretara Ministarstva za ljudska i manjinska prava Valon Dasharami, koji je istakao da su Strategijom definisane smjernice za unapređenje prava i socio-ekonomskog položaja pripadnika ove populacije. Radi praćenja aktivnosti na sprovođenju Strategije Vlada je formirala Komisiju koju čine predstavnici resornih ministarstava, Romskog savjeta i romskih i egipćanskih nevladinih organizacija, a imenovan je i Nacionalni koordinator.

Sokolj Beganaj, samostalni savjetnik u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava je predstavio podatke o realizaciji Akcionog plana za sprovođenje Strategije u 2016. godini. U okviru Regionalnog stambenog programa, pored prethodno izgrađenih 48 stambenih jedinica u kampu „Konik“ i 62 stambene jedinice u Nikšiću, privodi se kraju izgradnja 120 stambenih jedinica u kampu „Konik“, a počela je izgradnja 94 stambene jedinice u Beranama. Biće izgrađena i dodatna 51 stambena jedinica na kampu „Konik“.

U prethodnoj školskoj godini u predškolske ustanove upisana su 103 djeteta, u osnovne škole 1.622 učenika, u srednje 112 učenika, dok je na fakultetima upisano 20 studenata romske i egipćanske populacije. Sprovedena je kampanja upisa romske djece u prvi razred, svake godine se opredjeljuju sredstva za besplatne udžbenike za učenike romske i egipćanske populacije, obezbjeđuju se stipendije za srednjoškolce u mjesečnom iznosu od 60 eura i za studente u iznosu od 150 eura. U 2017/2018. godini planirano je uvođenje i finansiranje 20 saradnika u socijalnoj inkluziji u oblasti obrazovanja.

U Domu zdravlja u Podgorici zaposlena su dva saradnika u inkluziji u oblasti zdravstvene zaštite, dok su projektno angažovana još dva lica u Nikšiću i Beranama.

Beganaj je saopštio da je 31. decembra 2016. godine na evidenciji Zavoda za zapošljavanje bilo 1.731 lice koje se izjasnilo kao pripadnik romske i egipćanske populacije, a 95,23% njih je bez zanimanja i stručne spreme. U programe aktivne politike zapošljavanja uključeno je 22 pripadnika ove populacije, u sedam lokalnih javnih radova uključeno je osam lica, a u državni javni rad „Neka bude čisto“ 10 lica.

U periodu od 7. novembra 2009. do 1. juna 2017. godine raseljena i interno-raseljena lica podnijela su 14.371 zahtjev za odobravanje stalnog nastanjenja i privremenog boravka do tri godine, od čega je riješeno 13.866 zahtjeva, dok je za 505 zahtjeva postupak u toku.

Samir Jaha, izvršni direktor NVO “Mladi Romi” smatra da bi trebalo obezbijediti bolju koordinaciju aktivnosti svih subjekata koji rade na unapređenju položaja Roma i Egipćana. Ocijenio je da je u oblasti obrazovanja ostvaren ogroman napredak. Nedostaje određeni broj saradnika u nastavi koji će biti finansirani iz budžeta i sugerisao je da se proširi broj opština u kojima se obezbjeđuju. U oblasti stanovanja mnogo više pažnje je posvećeno raseljenim i interno raseljenim licima, nego domicilnim Romima. Iako su kampanje Ministarstva za ljudska i manjinska prava na suzbijanju prosjačenja dobro realizovane, smatra da bi trebalo sprovoditi kontinuirane i održive aktivnosti u saradnji sa lokalnim samoupravama i nevladinim sektorom.

Milan Radović iz NVO “Građanska alijansa” je ocijenio da Crna Gora ulaže ogromne napore na poboljšanju položaja Roma i da bi mogla “držati lekcije” mnogim drugim, poput Mađarske i Francuske. Ukazao je na problem zastupljenosti Roma i Egipćana u organima javne uprave, uz napomenu da pripadnici ove populacije najčešće obavljaju poslove u komunalnim preduzećima. Najavio je da će Skupštini Crne Gore uskoro dostaviti inicijativu za političku afirmaciju i predstavljanje Roma.

Poslanicu Nadu Drobnjak je interesovalo da li trenutno na Zavodu za zapošljavanje ima pripadnika romske i egipćanske populacije sa završenom srednjom školom ili fakultetom. Smatra da je neophodno raditi na suzbijanju stereotipa, sprječavanju prosjačenja i ugovorenih brakova i jačati romsku zajednicu.

Zamjenica Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Snežana Mijušković je saglasna da je za rješavanje problema prosjačenja neophodna kontinuirana međusektorska saradnja i da djecu treba uključiti u što veći broj obrazovnih programa kako bi ih sklonili sa ulice.

Sokolj Beganaj je saopštio da je u javnom sektoru trenutno zaposleno pet Roma sa visokom stručnom spremom, šest sa srednjom, a za jednog zaposlenog nemaju podatke o stručnoj spremi. Na Zavodu za zapošljavanje mali je broj Roma sa trećim i četvrtim stepenom stručne spreme. Ne postoji politička partija Roma i smatra da bi definisanje cenzusa za Rome u Zakonu o izboru odbornika i poslanika na način na koji je utvrđen census za hrvatsku manjinu bio dobar početni korak.

Predsjednik Odbora dr Halil Duković smatra da tradicionalni odnos većine prema Romima nije dobar i treba ga mijenjati, kao i tradiciju Roma. Mnogo je urađeno, ali ima prostora za dalji rad, što se može vidjeti i u Izvještajima Evropske komisije. Za poboljšanje položaja Roma ključno je školovanje, zapošljavanje i stanovanje. U obrazovanju je urađeno najviše. Preko 60% Roma nema riješeno stambeno pitanje, a samo 7% posjeduje stambeni objekat od tvrdog materijala. Neophodno je da se zakoni adekvatno sprovode, a u poboljšanju položaja Roma ključna je saradnja Skupštine, Vlade i nevladinih organizacija, dok je najveći teret promjena na mladim Romima koji se moraju izboriti za svoj status u društvu i mijenjati tradicionalne navike. Ne mogu se svi problemi riješiti u kratkom roku, a najteže se boriti sa stereotipima.

Budimirka Đukanović iz Ministarstva rada i socijalnog staranja je saopštila da su Strategijom za integraciju lica sa invaliditetom utvrdili sedam oblasti djelovanja i predstavila ključne aktivnosti realizovane tokom 2016. godine. Urađen je spisak objekata u javnoj upotrebi u vlasništvu države i Analiza objekata s aspekta pristupačnosti licima sa invaliditetom. Ministarstvo za informaciono društvo je donijelo Smjernice za razvoj i upravljanje internet prezentacijama državnih organa.  Ministarstvo kulture je u svojim službenim prostorijama obezbijedilo pločice na Brajevom pismu sa podacima o zaposlenima.

U 2016. zaposleno je 245 lica sa invaliditetom kod 181 poslodavca, a za ovaj program utrošeno je 3.045.339 eura i realizovana su 53 projekta. U Rožajama, Podgorici i u okviru Dječijeg doma “Mladost” otvoreni su dnevni centri za djecu i omladinu sa smetnjama u razvoju. U decembru 2016. godine prilikom obilježavanja 40 godina rada Zavoda „Komanski most“ otvoreno je Odjeljenje za autizam.

Valon Dasharami je ukazao na zakonodavni i strateški okvir za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije, dok je detaljnije o Strategiji za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti govorila Aleksandra Popović. Shodno Zaključku Skupštine Crne Gore pripremljena je Analiza usklađenosti zakonodavstva sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, koju je Vlada Crne Gore usvojila 22. septembra 2016. godine. Od oko 60 analiziranih zakona, 34 je dobilo preporuku za usklađivanje. Strategijom su utvrđene oblasti djelovanja u skladu sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, a praćenje njene primjene biće povjereno Komisiji čije formiranje je u toku.

Marina Vujačić je saopštila da predstavnici nevladinih organizacija koji su učestvovali u izradi navedenih strategija iste nijesu podržali u završnoj formi, jer nije prihvaćen njihov predlog da se Fond za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa invaliditetom definiše kao posebno pravno lice. Dodala je da u Crnoj Gori ne postoji registar osoba sa invaliditetom i da komisije za procjenu stepena invaliditeta pri biroima rada ne rade od novembra 2016. godine. Osvrnula se i na institut oduzimanja poslovne sposobnosti.

Goran Macanović, izvršni direktor Saveza slijepih Crne Gore smatra da nedostaje sistemski pristup rješavanju problema lica sa invaliditetom. Nedavnim izmjenama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti definisano je ostvarivanje prava na ličnu invalidninu i prava na tuđu njegu i pomoć, pri čemu se ostvarivanje jednog prava uslovljava neostvarivanjem drugog, što smatra diskriminatornim. Obrazložio je Dopis NVO-a upućen Odboru, jer smatra da Odbor treba da razmotri potrebu usvajanja posebnog akta kojim će se urediti način i uslovi za sticanje statusa organizacija osoba s invaliditetom, kao organizacija od posebnog društvenog značaja.

Dr Halil Duković je saopštio da su svi u Crnoj Gori svjesni da postoje određeni problemi osoba sa invaliditetom i da se konstantno radi na njihovom rješavanju. Razlike nastaju u tumačenju toga koliko se može i šta treba uraditi. Odbor za ljudska prava i slobode uvijek je bio na strani osoba sa invaliditetom, o čemu svjedoči i saradnja sa nevladinim organizacijama. Podsjetio je da je Analiza usklađenosti crnogorskog zakonodavstva sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom urađena na osnovu Zaključka koji je Skupština Crne Gore donijela na predlog Odbora. Takođe, ovaj odbor je konstantno insistirao da se riješi problem pristupačnosti Skupštine licima sa invaliditetom zbog čega je organizovao i Konferenciju povodom međunarodnog dana ljudskih prava na tu temu. Istakao je da je cilj donošenja Zakona o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom bio da se ta lica zaposle, a ne da se uplaćuju sredstva u Fond. Mnogo više pitanja se postavlja o tome gdje su sredstva iz Fonda, nego zašto se lica sa invaliditetom ne zapošljavaju. Predsjednik je zaključio da je neophodna saradnja svih subjekata radi postizanja ciljeva u ovoj oblasti.

Budimirka Đukanović je pojasnila da Komisije za usmjeravanje lica sa invaliditetom nijesu zasijedale od novembra 2016. godine, zato što Zakonom o zaradama zaposlenih u javnom sektoru nije bilo mogućnosti da se plaća njihov rad, a nedavnim izmjenama i dopunama Zakona stvoreni su uslovi za njihov rad. Naglasila je da se prava na tuđu njegu i ličnu invalidninu ne ukidaju, već se spajaju u jedno pravo, a novčani iznos ostaje isti.

Aleksandra Popović je saopštila da su u zakone iz oblasti obrazovanja koji su usvojeni na poslednjoj sjednici Skupštine inkorporirane preporuke sadržane u pomenutoj Analizi usklađenosti zakonodavstva.

Zamjenica Zaštitnika Snežana Mijušković je navela da je na Okruglom stolu o oduzimanju poslovne sposobnosti, koji je institucija Zaštitnika organizovala u saradnji sa UNDP-ijem u martu 2017. godine, ocijenjeno da se naše zakonodavstvo i praksa u određenoj mjeri moraju mijenjati, jer oduzimanje poslovne sposobnosti utiče i na druge sfere života.

Odbor za ljudska prava i slobode će na osnovu podataka sadržanih u strategijama i akcionim planovima kao  i podataka  iznesenih tokom rasprave na sjednici, pripremiti predlog zaključaka koje će razmotriti na nekoj od narednih sjednica i iste uputiti Kolegijumu predsjednika Skupštine Crne Gore na upoznavanje i nadležnim institucijama na realizaciju.