Na  27. sjednici Odbora za ljudska prava i slobode održano je konsultativno saslušanje predstavnika institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore, Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva zdravlja, Ministarstva prosvjete, Ministarstva pravde, Ministarstva za ljudska i manjinska prava, Ministarstva finansija i Ministarstva unutrašnjih poslova.

Tema konsultativnog saslušanja, organizovanog u skladu sa Planom aktivnosti Odbora za 2018. godinu, bila je “Implementacija Akcionog plana za sprovođenje Strategije za prevenciju i zaštitu djece od nasilja od 2017-2021. godine i aktivnosti preduzete na implementaciji Preporuka iz Izvještaja o evaluaciji sistema za praćenje stanja dječjih prava u Crnoj Gori za period 2014-2017, koji je na zahtjev UNICEF-a, pripremila Coram International at Coram Children’s Legal Centre”.

Istaknuto je da se u sprovođenju Strategije koristi novi pristup po kojem se koordinatori implementacije Strategije smjenjuju godišnje, pa je Ministarstvo rada i socijalnog staranja bilo koordinator za 2017. godinu, Ministarstvo prosvjete za 2018. godinu, Ministarstvo zdravlja za 2019. godinu i Ministarstvo unutrašnjih poslova za 2020. godinu.

Zamjenica Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore Snežana Mijušković je saopštila da su prošle godine u radu imali 175 predstavki u oblasti prava djeteta, a ove godine već imaju 200 predmeta. Trend rasta može se tumačiti kao povećanje dostupnosti institucije Zaštitnika djeci i njihovim roditeljima i starateljima. Naglasila je da u postupcima koji se tiču djece sve institucije moraju hitno postupati i donositi odluke. Zaključila je da je najvažnija uloga na obrazovnom sistemu, a posebnu pažnju treba posvetiti osnaživanju psiho-socijalnih službi.

Kada je riječ o aktivnostima Ministarstva rada i socijalnog staranja najznačajniji rezultati implementacije Strategije su:

- broj prijava djece žrtava nasilja centrima za socijalni rad povećan je za 20%;

- broj prijava za zanemarivanje djece centrima za socijalni rad povećan je za 39%;

- urađene su procedure za zaštitu djece za nekoliko ustanova gdje djeca borave, među kojima su Dječji dom “Mladost“ u Bijeloj, dnevni i resursni centri za djecu sa smetnjama u razvoju;

- Ministarstvo je pristupilo pripremi izmjena i dopuna Zakona o radu čijim nacrtom je propisano da se ugovor o radu za obavljanje poslova koji podrazumijevaju rad sa djecom ne može zaključiti sa licem koje je osuđivano za djela seksualnog iskorišćavanja i zloupotrebe djece;

- Ministarstvo je koordiniralo izradom novog Protokola o postupanju, prevenciji i zaštiti od nasilja u porodici i nasilja nad ženama koji se temelji na reformi socijalne i dječje zaštite.

Predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja Svetlana Sovilj je najavila da servis Nacionalna dječja telefonska linija treba da počne sa radom do kraja ovog mjeseca, kao i implementacija usluge „Prihvatilište za zaštitu djece od nasilja“.

Zaključila je da je od ukupnog broja planiranih aktivnosti realizovano 88%. Završena je realizacija devet aktivnosti, kontinuirano se sprovodi 20, a nijesu realizovane četiri planirane aktivnosti: nije formirana Direkcija za zaštitu djece pri Ministarstvu rada i socijalnog staranja, što će biti realizovano do kraja godine i nijesu sprovedene planirane obuke medija o pravima djeteta, aktivnosti koje se odnose na pružanje informacija putem medija o nasilju nad djecom i nije urađena analiza zakonodavnog okvira o nasilju nad djecom.

Kada je riječ o preporukama iz Izvještaja o evaluaciji sistema za praćenje stanja dječjih prava, saopštila je da će se formiranjem Direkcije za zaštitu djece i mladih ojačati kapaciteti Ministarstva i osnažiti uloga Savjeta za prava djeteta. Informisala je da je u toku priprema Strategije za ostvarivanje prava djece za period 2019-2023.

Generalna direktorica Direktorata za predškolsko, osnovno i inkluzivno obrazovanje i vaspitanje Arijana Nikolić Vučinić je saopštila da je u 2017. godini Ministarstvo prosvjete realizovalo sledeće aktivnosti: izrađene su procedure za resursne centre o prepoznavanju i postupanju u slučajevima svih formi nasilja nad djecom sa smetnjama u razvoju i sprovedene su obuke za zaposlene, razvijen je program prevencije nasilja na društvenim mrežama i obučeni su nastavnici informatike za njegovo sprovođenje, na Školskom portalu kreirana je stranica o bezbjednosti na internetu i u saradnji sa UNICEF-om promovisana je aplikacija „NET prijatelji“ koja edukuje djecu uzrasta od 9 do 11 godina o sigurnom korišćenju interneta.

U 2018. godini Ministarstvo prosvjete je sprovelo analizu „Kontinuirani profesionalni razvoj vaspitača u Crnoj Gori“. Saopštila je da su djeca iz Dječjeg doma  „Mladost“ uzrasta od tri godine do polaska u osnovnu školu integrisana u redovne grupe pri JPU „Naša radost“ Herceg Novi i sprovedene su obuke za vaspitače. Kroz UPSHIFT program odabrano je pet projekata i realizovana je tematska sesija „Nasilje i mladi“. Izrađen je flajer „Čuvajmo djecu od trgovine ljudima“, a kroz projekat Savjeta Evrope održana je regionalna Konferencija „Borba protiv diskriminacije u školama“. U okviru visokog obrazovanja tema nasilja se obrađuje na studijskim programima Pedagogija, Psihologija i Predškolsko vaspitanje i obrazovanje. Ministarstvo prosvjete, Ministarstvo unutrašnjih poslova i Uprava policije formirali su Tim za zaštitu škola od vandalizma i neprihvatljivog ponašanja. Ministarstvo  prosvjete je u saradnji sa NVO „Roditelji“ sprovelo istraživanje „Ispitivanje iskustva i percepcije djece, nastavnika, roditelja prema mehanizmima prevencije i borbe protiv vršnjačkog nasilja“. U okviru informatičkog sistema Ministarstva prosvjete razvijena je baza podataka koja sadrži spisak djece u riziku od nasilja i može joj pristupiti 20 škola.

Direktor Direktorata za građansko zakonodavstvo i nadzor Ibrahim Smailović je informisao o aktivnostima Ministarstva pravde u cilju zaštite djece od nasilja. Podsjetio je na Zakon o izmjenama i dopunama Porodičnog zakona iz 2016. godine kojim je obezbijeđena efikasna i djelotvorna porodično-pravna zaštita povrijeđenim i ugroženim pravima članova porodice, a posebno djece. Istakao je da je posebno važno uvođenje odredbe kojom se zabranjuje tjelesno kažnjavanje djece i bilo koje okrutno, nehumano ili ponižavajuće postupanje ili kažnjavanje djece. Takođe, Zakonom je propisana dužnost suda da prilikom donošenja odluke koja se tiče djeteta uzme u obzir sve okolnosti i opravdane interese svih učesnika i da vodi računa da odluka koju donosi u najvećoj mjeri doprinosi ostvarenju najboljeg interesa djeteta. Ukazao je da se važna novina Zakona odnosi na pružanje pomoći i podrške djetetu koje učestvuje u sudskim postupcima u porodično-pravnim stvarima što je bitno za sprečavanje viktimizacije djeteta. U toku 2017. godine, u saradnji sa UNICEF-om organizovana je i održana obuka, a zatim i ispit provjere znanja za 17 lica za podršku nakon čega im je izdata licenca za rad, a ove godine je organizovana napredna obuka za ova lica.

U vezi sa uspostavljanjem registra lica osuđenih za krivična djela protiv polne slobode učinjene nad djecom, koji je podregistar cjelokupnog registra kaznene evidencije saopštio je da će Ministarstvu pravde krajem sledeće godine biti na raspolaganju budžet kroz IPA fondove, u okviru kojeg je predviđen razvoj sistema za Ministarstvo pravde kada će biti uspostavljen i novi softver za Kaznenu evidenciju.

Kada je riječ o informisanju djece i njihovih zastupnika o pravima djeteta i dostupnim uslugama podrške u okviru pravosudnog sistema, Ministarstvo pravde je u saradnji sa UNICEF-om razvilo promotivni materijal. U vezi sa obavezom razvijanja i operacionalizovanja indikatora za praćenje i evaluaciju rada na polju nasilja nad djecom u elektronskom formatu, informisao je da je UNICEF unajmio konsultanta koji će raditi na razvoju ovih indikatora i da je Ministarstvo pravde, u saradnji sa UNDP-jem, objavilo tender za razvoj novog sistema za sudstvo. Naglasio je da ovaj tender sadrži i komponentu koja se bavi interoperabilnošću što će Informacionom Sistemu Pravosuđa omogućiti razmjenu podataka sa ostalim sistemima.

Generalna direktorica Direktorata za zdravstvenu zaštitu dr Mevlida Gusinjac je saopštila da će u cilju osnaživanja kapaciteta patronažnih sestara u prvoj polovini decembra međunarodna organizacija “International Step by Step Association” organizovati obuku za 20 patronažnih sestara. Ministarstvo zdravlja je u saradnji sa UNICEF-om pripremilo Nacrt protokola za postupanje zdravstvenog sektora u cilju zaštite djece od nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja, čije usvajanje se očekuje do kraja godine. U okviru redovnog stručnog usavršavanja psihologa i psihijatara realizuje se obuka na temu “Obavljanje uzrastno adekvatnog intervjua sa djecom žrtvama nasilja”. Najavila je da će u toku 2019. zajedno sa centrima za mentalno zdravlje jačati psiho-socijalne tretmane. Tokom 2019. i 2020. godine očekuju tri ljekara specijaliste psihijatra, a trenutno je na specijalizaciji klinički psiholog. Takođe, u 2019. u Podgorici će početi izgradnja Klinike za psihijatriju u okviru Kliničkog centra Crne Gore sa Odjeljenjem za djecu gdje će raditi dječji psihijatri i klinički psiholozi.

Generalna direktorica Direktorata za unapređenje i zaštitu ljudskih prava u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, Blanka Radošević Marović je informisala o aktivnostima na podizanju svijesti i obukama u cilju zaštite od diskriminacije, sa posebnim akcentom na djecu pripadnike romske populacije. Tokom sedmodnevnog ljetovanja i zimovanja za učenike RE populacije organizovane su radionice na teme „Dječji ugovoreni brakovi“, „Nasilje u porodici“, „Vršnjačko nasilje“ i „Prevencija, suzbijanje nasilja i dječjih ugovorenih brakova“. Realizovane su edukacije u romskim naseljima za roditelje i djecu o zaštiti od nasilja u porodici. U posljednje vrijeme posebnu pažnju posvećuju zaštiti djece sa intelektualnim smetnjama, a do kraja godine planiraju da u saradnji sa resursnim centrima posjete dnevne centre za djecu sa smetnjama u razvoju.

Državna sekretarka u Ministarstvu finansija dr Nina Vujošević je saopštila da Ministarstvo finansija u cilju povećanja transparentnosti, odnosno veće dostupnosti budžetskih podataka, radi na razvoju programskog budžeta u cilju njegove pune implementacije u 2020. Punom implementacijom programskog budžeta stvoriće se uslovi da ukupno planirana sredstva budu potpuno vidljiva, odnosno da za svaki program budu jasni ciljevi i indikatori. Shodno važećem Zakonu o budžetu sredstva za ove namjene se realizuju u okviru više resora i programa. Primjera radi, ove godine je opredijeljeno 135.000 eura za realizaciju Memoranduma o razumijevanju između Zavoda za statistiku i UNICEF-a radi realizacije istraživanja višestrukih pokazatelja stanja djece i žena. U vezi sa preporukom da se opredijele namjenska sredstva za funkcionisanje Savjeta za prava djeteta, saopštila je da će budžetom za 2019. godinu biti planirana sredstva za rad Savjeta. Najavila je da će Ministarstvo finansija razmotriti mogućnost obezbjeđivanja dodatnih sredstava za realizaciju aktivnosti utvrđenih Stategijom za prevenciju i zaštitu djece od nasilja.

Državni sekretar u Ministarstvu unutrašnjih poslova mr Dragan Pejanović je obavijestio da su MUP i Uprava policije realizovali mnogo aktivnosti iz Akcionog plana, cijeneći da je zaštita prava djeteta najvažnije pitanje kada je riječ o ljudskim pravima. Svakodnevno realizuju aktivnosti na suzbijanju nasilja u porodici i borbi protiv zloupotrebe djece putem interneta. Realizovane su i aktivnosti na jačanju kapaciteta policijskih službenika za postupanje sa djecom. Početkom godine formiran je međuresorski Operativni tim za borbu protiv nasilja u porodici i nad ženama u kojem je u pet specijalizovanih NVO koje se bave ovom problematikom. Uvjeren je da će do kraja godine uspostaviti informacioni sistem, odnosno bazu podataka o nasilju u porodici.

U konstruktivnoj, dinamičnoj i veoma interesantnoj dvosatnoj raspravi članovi Odbora su postavili sledeća pitanja:

- Da li su preduzete aktivnosti na sprovođenju obuka za profesionalce iz centara za socijalni rad, policije, prosvjetne i zdravstvene radnike kako bi bili kvalitetnije obučeni za identifikaciju žrtava u slučaju zanemarivanja i zlostavljanja djece?

- Od ukupnog broja aktivnosti čija je realizacija planirana tokom 2017. i 2018. godine, koliko je do sada realizovano u potpunosti, djelimično ili se realizuje u kontinuitetu, a koliko njih nije realizovano?

- Koje aktivnosti su Ministarstvo rada i socijalnog staranja i Zavod za socijalnu i dječju zaštitu preduzeli na jačanju kapaciteta zaposlenih u centrima za socijalni rad za zaštitu žrtava nasilja?

- Da li je Ministarstvo zdravlja uradilo analizu rada patronažnih službi i da li su preduzete aktivnosti na njihovom jačanju?

- U kojim gradovima su realizovane obuke zdravstvenih radnika koji dolaze u kontakt sa djecom žrtvama nasilja, koliko zdravstvenih radnika je obuhvaćeno i kakvi su konkretni rezultati obuka?

- Da li su kreirane procedure za zaštitu djece u ustanovama za djecu i ukoliko jesu, kakvi su dosadašnji rezultati njihove primjene?

- Da li su razvijeni programi profesionalnog razvoja kadra o nasilju nad djecom, zaštiti, kontinuitetu brige za sve stručnjake koji rade sa djecom žrtvama nasilja, djecom u riziku i djecom koja su izložena negativnim iskustvima iz djetinjstva i jesu li realizovane određene obuke za profesionalce u ovoj oblasti?

- Da li je razmatrana mogućnost osnivanja lokalnih savjeta za prava djeteta u svakoj opštini u Crnoj Gori i kada bi se mogla očekivati realizacija te aktivnosti ako je planirana?

- Da li se realizuje program “Porodični saradnik”, u kojim opštinama, koliko porodica i djece je obuhvaćeno tokom 2017. i 2018. godine s obzirom da je Akcionim planom utvrđeno sprovođenje ovog programa u cijeloj zemlji do 2021. godine?

- Da li je kreiran program za pozitivno roditeljstvo koje uključuje i savjetovanje roditelja, kao i “roditeljske linije” za podršku s obzirom da je plan bio da se ova aktivnost realizuje i bude svima dostupna do 2019. godine?

- Imajući u vidu da je važno eliminisati ponovnu viktimizaciju djece žrtava i svjedoka, u svrhu čega je planirana izgradnja odvojene sobe u sudovima i tužilaštvima koja je po mjeri djeteta i koja je odvojena od počinitelja, kao i korišćenje intervjua sa djecom u odvojenim prostorijama putem video linka - u kom stepenu je ova planirana aktivnost do sada realizovana?

- S obzirom da je Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti utvrđena obaveza posjedovanja licenci za ustanove koje se bave pružanjem usluga iz ove oblasti i da dosta ustanova i nevladinih organizacija nije ispunilo uslove za dobijanje licence, čime se otežava  njihovo funkcionisanje, a moglo bi se dovesti u pitanje i dalje pružanje usluga, postoji li mogućnost za definisanje prelaznog perioda za rješavanje ovog problema?

U raspravu su se uključili i Milisav Korać, izvršni direktor Saveza udruženja roditelja djece i omladine sa teškoćama u razvoju i Ana Dautović, koordinatorka programa za monitoring i evaluaciju prava djeteta u Predstavništvu UNICEF-a u Crnoj Gori.

Korać smatra da oduzimanje poslovne sposobnosti licima sa invaliditetom nije regulisano na adekvatan način. Saopštio je da se djeca sa smetnjama u razvoju i osobe sa invaliditetom suočavaju sa problemima u oblasti zdravstvene zaštite, jer godine starosti osiguranika uslovljavaju ostvarivanje medicinske zaštite i liječenja. Ukazao je na problem nevladinih organizacija u dobijanju licenci propisanih Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti. 

Predstavnica UNICEF-a, Ana Dautović  je istakla da ovim konsultativnim saslušanjem Odbor za ljudska prava i slobode realizuje preporuku datu od UNICEF-a, dajući  takođe na posredan način  doprinos i podsticaj realizaciji svih drugih preporuka datih brojnim institucijama. Ona smatra da treba izdvojiti Program prevencije koji se tiče roditeljstva. Program „Roditeljstvo“ koji UNICEF sprovodi u domovima zdravlja u Beranama i Bijelom Polju, vrtiću „Đina Vrbica“, NVO „Roditelji“ i „Pedagoški centar Crne Gore“ je međunarodnog i nacionalnog nivoa. Besplatan program Roditeljstva usmjeren je na sprečavanje nasilja nad djecom, uspostavljanje pozitivnog odnosa između roditelja i djece, kao i na razvijanje osjećaja kompetentnosti kod roditelja i predstavlja realizaciju pomenute Strategije.. Prema rezultatima analize ovog programa na međunarodnom i nacionalnom nivou, sprovođenje Programa je uticalo na smanjenje fizičkog i emocionalnog kažnjavanja djece, nefunkcionalnosti roditelja, poteškoća u kući, hiperaktivnosti djece, kao i na smanjenje depresije kod roditelja. Pozvala je sve relevantne institucije da se sledeće godine uključe u realizaciju Programa sa ciljem da se oforme nacionalni treneri u svim institucijama.

Odgovarajući na postavljena pitanja predstavnici resornih ministarstava su saopštili da su tokom 2017. godine realizovane obuke o prevenciji nasilja u stručnim školama i centrima za socijalni rad, u 16 osnovnih i četiri srednje škole realizovana je Inicijativa “Moje vrijednosti i vrline”, a sprovedena su i dva kruga obuka kadra koji radi u vrtićima za rad sa romskom djecom.  Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Zavodom za socijalnu i dječju zaštitu realizovalo je brojne obuke, uz podršku UNICEF-a i finansijsku podršku Evropske unije. Od početka godine Uprava policije Ministarstva unutrašnjih poslova realizovala je tri obuke na temu “Nasilja u porodici” koje je pohađalo 60 policijskih službenika i jednu obuku na temu “Maloljetnička delinkvencija” za 13 policijskih službenika. Takođe, realizovana je ekspertska misija u saradnji sa policijom Francuske na temu nasilja u porodici i maloljetničke delinkvencije za 18 policijskih inspektora, a organizovan je i Okrugli sto za policijske inspektore i predstavnike sudova za prekršaje i tužioce.  Centar za obuku u sudstvu i tužilaštvu, u saradnji sa partnerima, organizovao je Seminar o zaštiti od nasilja u porodici s akcentom na Istanbulsku konvenciju koji je pohađalo deset sudija, devet državnih tužilaca i četiri savjetnika iz sudova. Održana su i dva seminara za sudije, socijalne radnike, advokate i lica za podršku o izmjenama Porodičnog zakona koje su pohađali osam sudija, jedan savjetnik, devet advokata, 20 predstavnika centara za socijalni rad i jedno lice za podršku.

Programom “Porodični saradnik” koji se sprovodi u Podgorici, Bijelom Polju, Herceg Novom, Kotoru, Tivtu i Budvi obuhvaćeno je 96 porodica i 240 djece, a od naredne godine ova usluga biće proširena na opštine Pljevlja i Žabljak.

Uspostavljanje lokalnih savjeta za prava djeteta biće razmotreno prilikom pripreme nove Strategije za ostvarivanje prava djece i nastojaće da u saradnji sa Zajednicom opština formiraju ove savjete. Licenciranje je propisano Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti, pa je Ministarstvo rada i socijalnog staranja u obavezi da primjenjuje Zakon.

Kada je u pitanju eliminisanje ponovne viktimizacije djece žrtava i svjedoka i korišćenje intervjua sa djecom u odvojenim prostorijama putem video linka, u Višem sudu u Podgorici dvije sobe su opremljene savremenim tehničkim sredstvima koja su povezana sa sudnicama i mogu se koristiti prilikom saslušanja žrtava. Viši sud u Bijelom Polju posjeduje posebno opremljenu prostoriju za smještaj žrtava/oštećenih i opremljen je neophodnim tehničkim sredstvima, ali ove prostorije nijesu opremljene u skladu sa najboljim standardima da bi bile po mjeri djeteta. Kada su u pitanju osnovni sudovi, samo Osnovni sud u Podgorici i u Kotoru posjeduju posebnu prostoriju za saslušanje putem video linka, koja je adekvatno tehnički opremljena, ali nije po mjeri djeteta. Naglašeno je da i pored nepostojanja posebnih prostorija opremljenih po mjeri djeteta, u svakom pojedinačnom slučaju kada se pojavi potreba za saslušanjem djece u posebnoj prostoriji putem video linka, svi sudovi preduzimaju mjere da ne dođe do susreta djeteta žrtve, odnosno svjedoka sa okrivljenim.

Predstavnik Ministarstva pravde je saopštio da Ministarstvo planira da u narednoj godini pristupi izmjenama i dopunama Zakona o vanparničnom postupku u dijelu koji uređuje oduzimanje poslovne sposobnosti. Namjera je da se izmjenama i dopunama Zakona obezbijede dodatne procesne garancije za pravilnu primjenu ovog instituta i zaštitu prava lica u odnosu na koje je pokrenut postupak za oduzimanje poslovne sposobnosti i zaštitu prava lica kojima je oduzeta poslovna sposobnost (obavezno zastupanje lica prema kome je pokrenut postupak od strane advokata, periodično preispitivanje odluka o lišenju poslovne sposobnosti).  

Realizacijom ovog konsultativnog saslušanja Odbor za ljudska prava i slobode je postupio po preporukama sadržanim u Izvještaju o evaluaciji sistema za praćenje stanja dječjih prava u Crnoj Gori za period 2014-2017. kojima je nadležnim skupštinskim odborima sugerisano puno korišćenje ovlašćenja u pogledu traženja odgovora od Vlade u vezi sa postignućima u pogledu praćenja stanja dječjih prava. Postignut je i cilj saslušanja - pružene informacije o realizovanim  aktivnostima su ohrabrujuće, a porodica mora biti osnova svega zbog čega treba najviše raditi na jačanju servisa za podršku porodici.

Zaključeno je da je dobro što je uspostavljen multisektorski pristup i saradnja u prevenciji i zaštiti djece od nasilja i što se dijete posmatra u sveukupnom društvenom ambijentu. Povodom iznešene informacije da su samo neke opštine obuhvaćene pojedinim programima, ocijenjeno je da svako dijete u Crnoj Gori mora imati jednaku zaštitu bez obzira gdje se nalazi, a za razvijanje pojedinih servisa za djecu potrebno je određeno vrijeme.

Na samom kraju sjednice, zaključeno je da se sačini Izvještaj sa zaključcima koji će biti dostavljen Kolegijumu Predsjednika Skupštine, na upoznavanje, nadležnim organima na realizaciju, kao i svim učesnicima sjednice, radi upoznavanja.