Tema konsultativnog saslušanja, organizovanog u skladu sa Planom aktivnosti Odbora za 2018. godinu, bila je “Stanje u zatvorskom i pritvorskom sistemu Crne Gore”. Posebna pažnja posvećena je nalazima u Izvještaju Evropske komisije za Crnu Goru i praćenju realizacije Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom razmatranja Godišnjeg izvještaja Nacionalnog mehanizma za prevenciju torture za 2016. godinu, objavljenog u „Službenom listu CG”, broj 52/17 i Zaključka Skupštine Crne Gore, donesenog povodom razmatranja Izvještaja o ostvarivanju prava mentalno oboljelih lica lišenih slobode, smještenih u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, objavljenog u „Službenom listu CG”, broj 16/18.

Generalna direktorica Direktorata za izvršenje krivičnih sankcija u Ministarstvu pravde Nataša Radonjić, generalni direktor Direktorata za poslove nadzora u Ministarstvu unutrašnjih poslova Danilo Ćupić i direktor Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija Milan Tomić informisali su članove Odbora o ključnim aktivnostima realizovanim na poboljšanju stanja u zatvorskom i pritvorskom sistemu, unapređenju prava lica lišenih slobode, ali i prava zaposlenih u ovim ustanovama.  

U konstruktivnoj, dinamičnoj i veoma interesantnoj dvosatnoj raspravi, licima koja su saslušana članovi Odbora, ali i pozvani predstavnici institucija i NVO-e postavili su značajan broj interesantnih pitanja:

- Da li antistres obuke koje se realizuju za zaposlene u ZIKS-u podrazumijevaju kontinuiranu psihološku podršku službenicima svakog dana u slučaju potrebe, a naročito nakon incidentnih događaja?

- S obzirom da je početak izgradnje Zatvorske bolnice u okviru ZIKS-a najavljen za 2021. godinu, da li se razmišljalo da se u međuvremenu preduzmu neke aktivnosti kako bi se pružila adekvatna zaštita pacijentima što je urgentno posebno nakon događaja koji su se ove godine desili u Specijalnoj bolnici za psihijatriji u Kotoru?

- Koliko je unaprijeđen sistem „12 koraka“ za zavisnike od psihoaktivnih supstanci, da li je njime obuhvaćeno više zatvorenika na dobrovoljnoj osnovi, koje aktivnosti se pruduzimaju da bi se zatvorenici dodatno stimulisali za ovaj program?

- Da li je nešto urađeno na rješavanju ranijih neidentifikovanih slučajeva policijskih službenika osumnjičenih za prekoračenje policijskih ovlašćenja?

- Da li se konstatuju nepravilnosti koje se tiču prekoračenja ovlašćenja policijskih službenika kada isti nijesu zabilježeni putem video snimka, jer su do sada u javnost izašli i procesuirani samo slučajevi za koje je postojao snimak?

- Da li su donesena rješenja o udaljenju sa posla za policijske službenike koji su prisustovali slučajevima torture ili zlostavljanja građana od strane njihovih kolega, a isto nijesu prijavili?

- U kojoj mjeri su do sada realizovane preporuke Zaštitnika sadržane u Godišnjem izvještaju Nacionalnog mehanizma za prevenciju torture za 2016. godinu, posebno one koje su se odnosile na Centar bezbjednosti Nikšić i odjeljenja bezbjednosti Plužine i Rožaje i koji je stepen realizacije preporuka upućenih 2016. godine Ministarstvu unutrašnjih poslova, Ministarstvu pravde, Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, Upravi policije- CB Podgorica? 

- Da li su predstavnici Ministarstva pravde, Ministarstva unutrašnjih poslova i Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija zadovoljni saradnjom sa Zaštitnikom, kao Nacionalnim mehanizmom za prevenciju torture i koliko su, po njihovoj procjeni, preporuke Zaštitnika doprinijele unapređenju stanja u ovoj oblasti?

- Koji centri/odjeljenja bezbjednosti su do sada upodobljeni standardima CPT-a?

- Koje aktivnosti su tokom 2018. godine preduzete na daljem poboljšanju zdravstvene zaštite mentalno oboljelih lica lišenih slobode, smještenih u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija?

- Da li se planirani rok za izgradnju zdravstvene ustanove u okviru ZIKS-a može skratiti ili u međuvremenu preduzeti neke aktivnosti u cilju obezbjeđivanja alternativnog rješenja do završetka ovog projekta što može trajati i do 2023/2024. godine?

- Da li se planirana izgradnja Klinike za psihijatriju u Podgorici odvija planiranom dinamikom? 

- Imajući u vidu važnost sprovođenja kontinuiranih obuka za zaposlene u Službi zdravstvene zaštite, Službi za tretman i Službi obezbjeđenja ZIKS-a, koje su ključne obuke realizovane tokom 2018. godine?

- Koje aktivnosti se preduzimaju u borbi protiv nasilja i zastrašivanja među zatvorenicima s obzirom da je ZIKS donio i Strategiju za sprečavanje zlostavljanja i nasilja među zatvorenicima, a nedavno se u medijima izvještavalo o nekoliko slučajeva nasilja među zatvorenicima?

- Koliko su u Ministarstvu pravde zadovoljni dosadašnjom primjenom sistema alternativnih sankcija, s obzirom da se njihovom primjenom doprinosi smanjenju stope recidivizma, smanjenju zatvorske populacije, a samim tim i smanjenju budžetskih sredstava koja se izdvajaju za izvršenje kazni zatvora?

- Da li je preporuka Zaštitnika koja se odnosila na obezbjeđivanje adekvatnih obroka za lica lišena slobode koja su zadržana duže od 24 sata realizovana u centrima, odnosno odjeljenjima bezbjednosti?

- Koje aktivnosti se realizuju na smanjenju broja povratnika u zatvorima, koliko povratnika je trenutno u zatvorima i za koja krivična djela su najčešće osuđeni?

- S obzirom da je završena izgradnja Maloljetničkog zatvora, a da isti još nije otvoren zbog nedostatka adekvatnog kadra, da li će se u konkursu za zaposlenje novih službenika koji će raditi u Maloljetničkom zatvoru zahtijevati posebne stručne kvalifikacije s obzirom da će raditi sa najosjetljivijom zatvorskom populacijom? Koliko je maloljetnika sada u ZIKS-u? 

- Da li Ministarstvo unutrašnjih poslova uskoro planira da upodobi Pravilnik o uslovima koje moraju da ispunjavaju prostorije za zadržavanje lica lišenih slobode (,,Službeni list CG”, broj 52/2012) standardima CPT-a, s obzirom da je Pravilnik iz 2012. važeći, a Zaštitnik je  u inicijativi iz decembra 2016. preporučio da se ovaj Pravilnik upodobi sa standardima CPT-a, dok je Skupština Zaključkom iz 2017. godine takođe preporučila MUP-u da sa dužnom pažnjom razmotri ovu Inicijativu i postupi po preporuci Zaštitnika?

- Koje aktivnosti su preduzete na poboljšanju materijalnih i tehničkih uslova rada zaposlenih u ZIKS-u?

- S obzirom da je u tački 8 Zaključka Skupštine donesenog povodom razmatranja Izvještaja o ostvarivanju prava mentalno oboljelih lica lišenih slobode, smještenih u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija izražena zabrinutost zbog podatka da je kod skoro polovine zatvorske populacije u decembru 2017, odnosno kod 26% zatvorske populacije u martu 2018. dijagnostifikovan neki vid mentalnog oboljenja ili poremećaja, kao i zbog podatka koji ukazuje da veći broj zatvorenika oboli u zatvorima iako na slobodi nijesu imali smetnje zbog čega je neophodno preduzeti dodatne mjere u tretmanu zatvorenika, da li su preduzete konkretne aktivnosti na ovom polju?

U uvodnim izlaganjima i odgovorima na postavljena pitanja pružen je veliki broj podataka o do sada postignutom na unapredjenju ovog veoma značajnog segmenta u sistemu  zaštite ljudskih prava lica lišenih slobode.

Po riječima generalne direktorice Direktorata za izvršenje krivičnih sankcija u Ministarstvu pravde, Nataše Radonjić:

-  nedovoljni kadrovski kapaciteti i infrastruktura su dva ključna izazova sa kojim se suočava zatvorski sistem u Crnoj Gori i Ministarstvo pravde preduzima brojne aktivnosti na unapređenju sistema izvršenja krivičnih sankcija;

- Predlogom zakona o izmjenama i dopunama Zakona o izvršenju kazni zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti, koji je u skupštinskoj proceduri utvrđene su novine u propisivanju posebnih uslova za posebna zvanja službenika za poslove tretmana, zdrastvene zaštite i obezbeđenja lica lišenih slobode u cilju njihovog kadrovskog jačanja;

-  istim Predlogom zakona definisano je unapređenje procedure za zasnivanje radnog odnosa u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija;

- u cilju unapređenja administrativnih kapaciteta organizuju kontinuirane ciljane obuke, koje se realizuju u okviru projekta podržanog od Evropske komisije kojim je razvijena i metodologija evaluacije sprovedenih obuka i  primijenjen je novi pristup u realizaciji obuka kroz definisanje sadržaja programa i kaskadnog sistema kako bi se stvorio održiv sistem obuka;  

- svakodnevno se radi na unapređenju stanja postojećih, prilično starih objekata kako bi se stvorili odgovarajući uslovi za boravak lica lišenih slobode, kao i za rad službenika Zavoda;

- Ministarstvo je pristupilo izradi tehničke dokumentacije za izgradnju četiri nova objekta u okviru kompleksa ZIKS-a: Specijalne zdravstvene ustanove, nove Prijavnice, Objekta Odjeljenja otvorenog tipa i Multifunkcionalnog objekta i preko IPA projekta apliciralo za obezbjeđivanje sredstava za njihovu izgradnju za šta već imaju pozitivne najave, zbog čega se nadaju njihovoj implementaciji u narednoj godini;

- Ministarstvo radi i na obezbjeđivanju stručnog kadra za rad u Specijalnoj zdravstvenoj ustanovi, pa je sa Ministarstvom zdravlja dogovoreno da se u narednom periodu radi na razvijanju programa nedostajućih specijalizacija, kao i razvijanju programa obuka za srednji medicinski kadar;

- Ministarstvu je na sjednici Upravnog odbora Zapadno-investicionog okvira 6. decembra 2018. odobren grant u visini od 1.200.000 eura za izradu tehničke dokumentacije za izgradnju novog objekta Zatvora za sjevernu regiju, koji će se graditi u Mojkovcu;

- uspostavljen je sistem alternativnog izvršenja krivičnih sankcija, koji za cilj ima rasterećenje zatvorskih kapaciteta za kratke kazne i smanjenje zatvorske populacije koji ima uzlaznu tendenciju, pa je počev od 2014. godine kada su izrečene dvije kazne rada u javnom interesu, u 2015. godini 99 kazni, u 2016. godini 207 kazni, u 2017. izrečeno je 212 kazni, u toku ove godine izrečeno je 277 kazni rada u javnom interesu. Takođe, od prošle godine do sada uspješno je izvršeno 126 kazni kućnog zatvora.

Izgradnja Psihijatrijske klinike u okviru Kliničkog centra planirana je za početak 2019. godine, a kontrolom od strane Ministarstva zdravlja utvrđeno je da se u ZIKS-u u potpunosti poštuju Smjernice za upotrebu lijeka buprenorfina i da je zdravstvena zaštita lica lišenih slobode na zadovoljavajućem nivou.

Direktor Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija Milan Tomić je saopštio:

-  u svim izvještajima domaćih i međunarodnih eksperata prepoznaje se potpuna otvorenost i spremnost ZIKS-a za saradnju u cilju poštovanja ljudskih prava lica lišenih slobode i službenika;

- glavni problem ZIKS-a tiče se  nedovoljnog broja službenika iako su tokom 2018. zaposlili 32 lica, a za 2019. planirali budžetska sredstva za zaposlenje dodatnih službenika, jer su izuzeti iz ograničenja utvrđenih Planom optimizacije javne uprave;

-  oko 1.150 lica se nalazi u ZIKS-u i kontinuirano se preduzimaju mjere na poboljšanju uslova njihovog boravka;

- značajno je smanjen problem zaposlenih u vezi sa korišćenjem godišnjih odmora, prekovremenih radnih sati, ostvarujući svoja prava u skladu sa Zakonom;

- preduzimaju aktivnosti na poboljšanju uslova rada službenika, adaptacijom osmatračnica, nabavkom specijalnih vozila, uniformi, obezbjeđivanjem kvalitetnijeg video nadzora i opreme;

- sprovodi se završna faza raspodjele četiri stana za službenike ZIKS-a, a kako poslednjih 20 godina nijesu rješavana njihova stambena pitanja, Ministarstvo pravde u saradnji sa ZIKS-om, preko Stambene zadruge  planira njihovo rješavanje od naredne godine;

- u ZIKS-u se sprovodi Plan i program obuka zaposlenih za 2018/2019. među kojima su ključne obuke realizovane u okviru Horizontalnog programa Savjeta Evrope i Evropske unije kojim je obučeno devet trenera za realizaciju kaskadne obuke koju je pohađao 91 službenik, za rano prepoznavanje psihičkih smetnji i rizika samoubistva za 23 službenika, za primjenu mjera fizičkog sputavanja i fiksacije lica sa mentalnim smetnjama, obuke za službenike obezbjeđenja, o Istanbulskom protokolu i o antistresu, za koju službenici ZIKS-a nijesu u dovoljnoj mjeri bili zainteresovani;

- rezultat realizovanih obuka vidljiv je u praktičnom radu službenika i njihovom ponašanju prema zatvorenicima;

- Maloljetnički zatvor je završen, ali zbog nedostatka službenika šest maloljetnih lica od kojih nijedno nije kalendarski maloljetnik,  još nijesu prebačeni u ovaj zatvor, ali su svi radno angažovani.

Takođe, direktor ZIKS-a je informisao:

- u ZIKS-u je psihijatar angažovan 24 sata, a nekoliko puta mjesečno angažuju se ljekari specijalisti za pružanje kvalitetne zdravstvene zaštite licima lišenim slobode koja je nekada i bolja nego za ostale građane;

- u aprilu 2018. godine je donešeno novo Uputstvo o zdravstvenoj zaštiti pritvorenih i osuđenih lica, čiju izmjenu planiraju u narednoj godini;

- u ZIKS-u je  ispoštovana svaka procedura koja se tiče humanog vezivanja;

- ZIKS sprovodi tretman za zavisnike od psihoaktivnih supstanci “12 koraka” koji daje određene rezultate i trude se da u skladu sa zakonom dodatno stimulišu zatvorenike koji pohađaju ovaj tretman, kao i tretman zavisnika kojima je izrečena mjera obaveznog liječenja i onih koji imaju probleme, a sprovodi se i tretman sa seksualnim prestupnicima gdje još uvijek rade individualne tretmane, iako od sledeće godine planiraju grupne;

- trenutno je radno angažovano oko 300 zatvorenika, a prije par dana završena je obuka devet zatvorenika koji su dobili sertifikate za stolare i bravare, a nadaju se da će se sledeće godine broj radno angažovanih povećati, čime će se doprinijeti da ova lica po izlasku iz zatvora budu u potpunosti spremna za normalan život;

- jedan od glavnih problema ZIKS-a je okruženje privatnim imanjima i kućama što službenicima otežava bezbjednosne kontrole;

- saradnja sa Zaštitnikom je odlična, iako  ima prostora za dalje unapređenje;

- na listi čekanja za liječenje u Specijalnoj psihijatrijskoj bolnici u Dobroti je šest zatvorenika;

- veći broj pritvorenih lica prisutan je samo u Istražnom zatvoru, dok u drugima objektima nema prenatrpanosti;

- kroz preventivni rad i brigu o tome gdje koga od  zatvorenika smjestiti, u značajnoj mjeri sprečavaju sukobe zatvorenika, a imaju i tim za medijaciju.

Generalni direktor Direktorata za poslove nadzora u Ministarstvu unutrašnjih poslova Danilo Ćupić je informisao:

- Ministarstvo je preduzelo aktivnosti na edukaciji policijskih službenika, unapređenju materijalno tehničkih uslova rada i nabavilo opremu za vršenje poslova policijskih službenika u ljetnjim uslovima;

- Ministarstvo je nadzorom utvrdilo da su prostorije za zadržavanje upodobljene standardima CPT-a u pogledu površine i dimenzija u centrima bezbjednosti: Nikšić, Bijelo Polje, Berane i Odjeljenju bezbjednosti Danilovgrad, dok u centrima bezbjednosti: Bar, Budva, Pljevlja i Herceg Novi i ostalih 11 odjeljenja bezbjednosti prostorije za zadržavanje još uvijek nijesu upodobljene navedenim standardima, zbog čega su preduzeli aktivnosti na obezbjeđivanju adekvatnih uslova pritvorenim licima i u tom cilju  sa Upravom za imovinu  krajem septembra 2018. su  potpisali  Ugovor kojim je predviđeno ulaganje 100.000 eura za renoviranje pritvorskih prostorija u Kotoru, Ulcinju i Beranama;

- MUP i Uprava policije su postupili po Zaključku Skupštine Crne Gore, pa su kao prelazno i privremeno rješenje uveli praksu da se lica lišena slobode smještaju u najbliži centar bezbjednosti u susjednoj opštini koji je upodobljen standardima CPT-a;

- rukovodstvo Uprave policije i Ministarstva unutrašnjih poslova zauzelo je jasan stav da ne može biti povlašćenih službenika u policijskim uniformama i pozvao je građane da prijave sve slučajeve mogućeg prekoračenja policijskih ovlašćenja, jer su u MUP-u opredijeljeni za nultu stopu tolerancije prema nasilju i zloupotrebi službenih ovlašćenja;

- pet policijskih službenika koji su zloupotrijebili ovlašćenja u incidentu koji se desio početkom godine suspendovano je, pokrenut je disciplinski postupak protiv njih i postupak pred tužilaštvom, a od januara do novembra 2018. godine disciplinski je odgovaralo 27 policijskih službenika i izrečene su disciplinske mjere uslovnog prestanka radnog odnosa i prestanka radnog odnosa;

-  ove godine u MUP-u je formiran Biro za pružanje psihološke podrške policijskim službenicima;

- rješavanje najvećeg broja preporuka zavisi od materijalnih sredstava;

- Ministarstvo je obezbijedilo novu balističku opremu za policijske službenike na kojoj će biti istaknuta lična oznaka u vidu kombinacije slova i brojeva kako bi se omogućilo njihovo identifikovanje;

- planirano je donošenje novog Pravilnika o uslovima koje moraju da ispunjavaju prostorije za zadržavanje lica lišenih slobode nakon usvajanja novog Zakona o unutrašnjim poslovima, kao i obezbjeđivanje dodatnih sredstava kako bi se Pravilnik implementirao na kvalitetan način;

- Direktorat za poslove nadzora u MUP-u podnio je inicijativu za izmjenu Pravilnika o oduzimanju, čuvanju i postupanju sa predmetima koje policijski službenik privremeno oduzima;

- Ministarstvo je, u okviru svojih nadležnosti, preduzelo aktivnosti kako bi se realizovale preporuke i uklonili nedostaci, obezbjeđuju  se ljekarski pregled pritvorenih lica, adekvatna ishrana, zaključavaju se pomoćne prostorije koje nijesu bezbjedne i opremljene za korišćenje, svim licima lišenim slobode uručuje se Informativni list kako bi bili obaviješteni o svojim pravima;

- neophodno je izdvojiti dodatna novčana sredstva za zamjenu cjelokupne opreme za video nadzor s obzirom da postojeći video nadzor u centrima i odjeljenjima bezbjednosti ne omogućava ugradnju dodatnih kamera kako bi se video nadzorom pokrilo stepenište i prilaz do prostorija za zadržavanje, na čemu će raditi u narednom periodu.

Predsjednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković je naglasio da je u prethodnim godinama Odbor posebnu pažnju posvetio poštovanju prava lica lišenih slobode. Podsjetio je na stanje u ovoj oblasti kada je Crna Gora 2008. dobila Preporuke CPT-a. Od tada  Odbor se u kontinuitetu bavi praćenjem njihove realizacije, razmatranjem brojnih izvještaja koje je sačinio Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, kao i praćenjem stanja u ustanovama u kojima borave lica lišena slobode, što je realizovano obilaskom Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija u Spužu, Zatvora u Bijelom Polju i Pritvorske jedinice Centra bezbjednosti u Podgorici. Ocijenio da je Crna Gora učinila značajne iskorake i da je evidentan napredak u poštovanju prava lica lišenih slobode, čemu je doprinos dao i Odbor za ljudska prava i slobode kroz kontrolnu i nadzornu funkciju Skupštine Crne Gore i donošenjem brojnih zaključaka animirao na zajedničko i sinhronizovano djelovanje svih nadležnih organa. Smatra da u narednom periodu posebnu pažnju treba posvetiti resocijalizaciji kako bi se smanjio broj povratnika u zatvorima.

Učesnici sjednice su takođe saglasni da je ostvaren značajan i vidljiv napredak u zaštiti prava lica lišenih slobode, što je postignuto zahvaljujući dobroj saradnji Ministarstva pravde, Ministarstva unutrašnjih poslova, Uprave policije i Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija sa Zaštitnikom ljudskih prava i sloboda Crne Gore i njihovoj posvećenosti na ispunjavanju preporuka relevantnih međunarodnih i domaćih institucija, ali i nevladinog sektora.

Zaključeno je da se sačini Izvještaj sa zaključcima koji će biti dostavljen Kolegijumu Predsjednika Skupštine, na upoznavanje, nadležnim organima na realizaciju, kao i svim učesnicima sjednice, radi upoznavanja.

U okviru Tekućih pitanja, Predsjednik Odbora je upoznao članove Odbora sa Informacijom Ministarstva rada i socijalnog staranja dostavljenom Odboru povodom Dopisa izvršnog direktora NVO Savez udruženja roditelja djece i omladine sa teškoćama u razvoju “Naša inicijativa”, koji je Odbor u skladu sa Zaključkom sa 28. sjednice, održane 17. decembra 2018. uputio Ministarstvu rada i socijalnog staranja i Ministarstvu finansija na postupanje. Odlučeno je da se Informacija-Odgovor Ministarstva rada i socijalnog staranja uputi izvršnom direktoru NVO “Naša inicijativa” na upoznavanje.